Tom Asad (HΠΑ).
Ο ΕΡΩΤΑΣ ΚΟΙΜΑΤΑΙ ΣΤΟ ΣΤΗΘΟΣ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ
Ποτέ σου δεν θα μάθεις πόσο σ’ αγαπώ
γιατί βαθιά στο στήθος μου κοιμάσαι.
κι εγώ σε κρύβω μέσα μου σαν να ‘ σαι
κάποια φωνή από ατσάλι κοφτερό.
Νόμος που σμίγει σάρκα κι ουρανό
το στήθος μου που κλαίει έχει λαβώσει
και λόγια σκοτεινά έχουν δαγκώσει
το πνεύμα σου που είναι αυστηρό.
Το πλήθος περιμένει συναγμένο
την αγωνία μου και το κορμί σου,
πηδούν μέσα στους κήπους και χορεύουν.
Όμως εσύ, αγάπη μου, κοιμήσου.
Άκου το αίμα στα βιολιά σπασμένο!
Κοίτα που ακόμα μας παραμονεύουν!
Φ. Γκαρθία Λόρκα : Σονέτα του σκοτεινού έρωτα (Μικρή άρκτος)
Μετάφραση : Σωτήρης Τριβιζάς.
7 σχόλια:
Φυγή στην ποίηση
Γράφει ο Κώστας Γεωργουσόπουλος
Τρεις ελληνικοί μεταφραστικοί άθλοι
Σήμερα θα δραπετεύσω σε τρία αξιοσημείωτα κατορθώματα Ελλήνων μεταφραστών σονέτων. Σ' αυτή την εποχή του γενικού πνευματικού μπάχαλου το να υπάρχουν ταμένοι, αφοσιωμένοι και μανικοί άνθρωποι που να ασκητεύουν αναζητώντας τις εύστοχες αναλογίες ώστε να μεταφέρουν ένα σονέτο από μια γλώσσα σε άλλη τηρώντας τις ειδικές προδιαγραφές είναι μια παρηγοριά και μια επίσκεψη λουτρό στη χώρα της ποιητικής ουτοπίας. Επέλεξα τα τρία αυτά κατορθώματα από τρεις μεγάλες ευρωπαϊκές γλώσσες των πρωτοτύπων. Τα Αγγλικά, τα Ιταλικά και τα Ισπανικά.
[…]
…Το τρίτο κατόρθωμα από τα ισπανικά. Αυτό το χρωστάμε στον Σωτήρη Τριβιζά και στις Εκδόσεις Μικρή Άρκτος. Πρόκειται για τα έως τώρα λανθάνοντα (εξαιτίας καθολικών συντηρητικών προκαταλήψεων συγγενών) ομοφυλοφιλικά "Σονέτα του σκοτεινού έρωτα" του Λόρκα. Ο Τριβιζάς μεταφράζει με έγνοια στην τρυφερή ευαισθησία των στίχων του Ισπανού λυρικού και κατορθώνει να μεταδώσει ακαίρια τη μουσική του, τη θλίψη του και την ερωτική του απελπισία. Ένα τετράστιχο: "Να στερηθώ το θαύμα μη μ' αφήνεις/ στα μάτια σου να χάνομαι και να 'χω/ τη νύχτα ν' ακουμπάει στο μάγουλο μου/ το ρόδο της ανάσας σου μονάχο".
ΤΑ ΝΕΑ, Σάββατο 26/02/2005
Να στερηθώ το θαύμα μη μ’ αφήσεις
στα μάτια σου να χάνομαι και να ‘χω
τη νύχτα ν’ ακουμπάει στο μάγουλό μου
το ρόδο της ανάσας σου μονάχο.
Πονώ που είμαι εδώ, σ’ αυτή την όχθη,
κορμός χωρίς κλαδιά στην ερημιά του
χωρίς χυμό χωρίς πηλό και άνθη
για το σαράκι μες στα σωθικά του.
Αν είσαι ο κρυμμένος θησαυρός μου
η σταύρωση και η νωπή μου θλίψη
κι εγώ σκυλί της επικράτειάς σου
αυτό που έχω κερδίσει ας μη μου λείψει
και που στολίζει τώρα τα νερά σου
με φύλλα από το φθινόπωρό μου.
Από το site της Μικρής Άρκτου
Ο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, ξεκίνησε τη συγγραφή αυτών των σονέτων το 1935, ένα χρόνο σχεδόν πριν την δολοφονία του. Αποτελούσαν μέρος ενός φιλόδοξου σχεδίου του για τη συγγραφή ενός ποιητικού βιβλίου με εκατό σονέτα, σχέδιο που έμεινε φυσικά ανολοκλήρωτο. Ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος και ο απροσδόκητος θάνατός του, δεν επέτρεψαν ποτέ την ολοκλήρωσή του. Οι κληρονόμοι του ποιητή, κράτησαν αυτά τα ποιήματα- από τα πιο ερωτικά και λυρικά του ποιητή- κρυμμένα στο συρτάρια τους για μισό αιώνα έως το 1984, χρονιά κατά την οποία η ισπανική εφημερίδα ABC αιφνιδιαστικά προχώρησε στη δημοσιοποίησή τους. Από τότε αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα των Απάντων του ποιητή.
Το απόλυτο του έρωτα
Tα έντεκα διασωθέντα σονέτα του Λόρκα, ενός λυρικού ποιητή πάντα μοντέρνου
Γράφει η Τιτίκα Δημητρούλια
[…]
H θέωση του έρωτα
Στα σονέτα του Λόρκα, η πραγμάτωση του έρωτα ορίζεται ως θέωση. Η απουσία του Άλλου περιγράφεται με τις λέξεις του Ιωάννη του Σταυρού, ως "σκοτεινή νύχτα της ψυχής" ("Ο ποιητής ζητάει από τον έρωτά του να του γράψει"). Είναι η νύχτα της οδύνης του ανθρώπου που βρίσκεται μακριά από τον Θεό, μακριά από τον Aλλον, και δεν έχει άλλο δρόμο, για να λυτρωθεί, από το να απεκδυθεί όλα όσα δεν είναι Θεός, όλα όσα δεν είναι ο Aλλος. Απαλλαγμένο από τους κοινωνικούς του προσδιορισμούς, εξαϋλωμένο, το δίπολο έρωτας - θάνατος, που συνέχει το σύνολο του έργου του Λόρκα, φτάνει εδώ στην κορύφωσή του: ο ερωτευμένος δεν βιώνει μόνο την έλλειψη του άλλου σώματος ως καταστροφή του δικού του, αλλά και την ίδια την ερωτική μέθεξη ως ολοκληρωτικό ολοκαύτωμα. Τα έντεκα σονέτα εξεικονίζουν ποικιλοτρόπως τον θάνατο, το σκότος, την παγωνιά, τον διαμελισμό, τη σφαγή, τη σταύρωση, την κατάκαυση. Οι χυμοί δεν ανεβαίνουν πια, το μαχαίρι δουλεύει ακατάπαυστα, το σαράκι κατατρώει αδιαλείπτως, ο σκορπιός κεντρίζει. Τοπίο μάχης, προσφοράς και θυσίας: "Γλέντησε το τοπίο των πληγών μου,/ τσάκισε βούρλα, τρυφερά ποτάμια./ Πιες το χυμένο αίμα των μηρών μου". Ο έρωτας είναι το χειρότερο βασανιστήριο, και είναι καλοδεχούμενο, αφού οδηγεί στην τελείωση, στην αυτοκατάργηση και την ενσωμάτωση στον Aλλον.
Δουλεύοντας τη μεγάλη ευρωπαϊκή παράδοση του σονέτου, αλλά και την ισπανική, που ξεκινώντας από τον Ιωάννη του Σταυρού, τον Γκόνγκορα και τον Κεβέδο φτάνει στον σύγχρονό του Ματσάδο, ο Λόρκα κατακτά την ωριμότητα με μια μυστικιστική, μεταφυσική, κραυγή ερωτικής απελπισίας. Μια κραυγή που ακουγόταν ήδη ως ψίθυρος στα λιγότερο σπαρακτικά, αλλά εξίσου όμορφα τραγούδια του: "Μες στην παλάμη μου κρατώ/ το όχι των χειλιών σου./ Μοιάζει λεμόνι από κερί/ που τώρα πια ξασπρίζει".
Eσωτερική μουσικότητα
Ο Σωτήρης Τριβιζάς μετέφρασε με πνοή τα έντεκα σονέτα και τα ισάριθμα τραγούδια. Επιδιώκοντας να αναδείξει την εσωτερική μουσικότητα του λόγου του Λόρκα, αλλά και να διατηρήσει την ένταση της κραυγής, ανέτρεξε στα κεκτημένα του ελληνικού σονέτου και αποκατέστησε, με την ομοιοκαταληξία, τον ρυθμό που χάνεται στο πέρασμα από τη μία στην άλλη γλώσσα.
Και η παρούσα, καθ' όλα καλαίσθητη έκδοση φιλοτεχνεί πάντως ένα πλήρες πορτρέτο του ποιητή: διαβάζουμε τα ποιήματά του, πλαισιωμένα από τα σχέδιά του, κι ακούμε τους στίχους του, στίχους ενός εξαίρετου πιανίστα και κιθαρίστα που είχε συνεργαστεί με τον Μανουέλ ντε Φάλια, μελοποιημένους και τραγουδισμένους, με έντονο χατζιδακικό χρώμα, από δυο νέους ανθρώπους, το συνθέτη Δημήτρη Μαραμή και τον ερμηνευτή Μίνω Θεοχάρη. Ό,τι αυθεντικό λάμπει με τον χρόνο όλο και περισσότερο.
Καθημερινή της Κυριακής, 27/02/2005
Νύχτα του άγρυπνου έρωτα
Ψηλά η νύχτα, η σελήνη, οι δυο μας ταίρι.
Έκλαιγα εγώ αλλά εσύ γελούσες.
Ήσουν Θεός και με περιφρονούσες,
η πίκρα μου αλυσοδεμένο περιστέρι.
Η νύχτα χαμηλά. Κρύσταλλο οδύνης,
έκλαιγες από μακρινές γωνίες.
Η θλίψη μου μια δέσμη αγωνίες
στην άστατη καρδιά σου, που μου δίνεις.
Η αυγή μάς βρήκε στο κρεβάτι πάλι,
τα στόματα σε βρύση παγωμένη,
αίμα που τρέχει δίχως να τελειώνει.
Ο ήλιος μπήκε απ' το κλειστό μπαλκόνι
κι άπλωσε το κλαδί του το κοράλλι
μες στην καρδιά μου τη σαβανωμένη.
~~~~~~~~~~~~
Από το σημείωμα του μεταφραστή:
...
Γύρω από Tα σονέτα του Σκοτεινού Έρωτα αναπτύχθηκε μια ολόκληρη φιλολογία. Με το επίθετο του τίτλου ο ποιητής υπαινίσσεται τον ομοφυλόφιλο έρωτα ή αποδίδει τη μυστικιστική και ενίοτε τραγική πλευρά ενός οικουμενικού αισθήματος; Η μορφή με την οποία παραδίδονται σήμερα τα σονέτα είναι η τελική ή μήπως ο Λόρκα σκόπευε να προχωρήσει σε μια περαιτέρω επεξεργασία των ποιημάτων; Υπάρχουν άλλα χειρόγραφα που σώζονται και που η οικογένεια επιμένει να τα κρατάει μακριά από τα αδιάκριτα βλέμματα εξαιτίας της τολμηρής θεματικής τους; Οριστική απάντηση σε όλα αυτά τα ερωτήματα μάλλον δεν θα δοθεί ποτέ. Σημασία έχει πως τα σονέτα του Σκοτεινού Έρωτα, γραμμένα την εποχή της ωριμότητας του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, είναι, σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό του Πάμπλο Νερούδα, «ποιήματα απίστευτης ωραιότητας», το κύκνειο άσμα ενός από τους μεγαλύτερους ποιητές του εικοστού αιώνα. Ποτέ άλλοτε στη νεότερη ποίηση ο έρωτας δεν αποδόθηκε με τόσο αιθέριους και ταυτοχρόνως τόσο γήινους τόνους, ποτέ άλλοτε δεν έσμιξαν τόσο ταιριαστά το πάθος με την απώλεια, η ευτυχία με το πένθος, η σάρκα με τον ουρανό. Με πρότυπο τον Σαίξπηρ, τον Κεβέδο και τον Γκόνγκορα, και μακρινούς απόηχους από τον Ιωάννη του Σταυρού, τα έντεκα σονέτα του Σκοτεινού Έρωτα είναι «ένα θαύμα πάθους, ενθουσιασμού, ευτυχίας, βασάνων, καθαρό και φλογερό μνημείο υψωμένο στον έρωτα, που η πρώτη ύλη του είναι η σάρκα, η καρδιά, η ψυχή του ποιητή τη σταυρική στιγμή του αφανισμού του».
...
Σωτήρης Τριβιζάς
To Bήμα, Κυριακή 23 Ιανουαρίου 2005
Γράφει ο Δημήτρης Χουλιαράκης
Τα πάθη της καρδιάς
Λυρικές ανάσες ενός μοναδικού ταμπεραμέντου που σκαρώνει το διαχρονικό και πανανθρώπινο μνημείο του έρωτα
«Ενα θαύμα πάθους, ενθουσιασμού, ευτυχίας, βασάνων, με πρώτη ύλη τη σάρκα, την καρδιά, την ψυχή του ποιητή τη σταυρική στιγμή του αφανισμού του» αποτελούν τα 11 Σονέτα του Σκοτεινού Ερωτα που ο Λόρκα έγραψε στα 1935, ως μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου, το οποίο όμως δεν ολοκληρώθηκε ποτέ λόγω του μαρτυρικού του θανάτου λίγους μήνες αργότερα.Ο Σωτήρης Τριβιζάς τα μετέφρασε υποδειγματικά και μας τα προσφέρει σε έναν κομψό τόμο, που συνοδεύεται από CD με μουσική του συνθέτη Δημήτρη Μαραμή (τα τραγούδια ερμηνεύει ο Μίνως Θεοχάρης). Οπως σημειώνει ο Τριβιζάς, δεν μπορούμε να πούμε με σιγουριά τι υπαινίσσεται ο τίτλος τους: τον ομοφυλόφιλο έρωτα ή τη μυστικιστική και ενίοτε τραγική πλευρά ενός οικουμενικού αισθήματος.
Οπως και να 'χει, δίνουν το στίγμα μιας ψυχής φλογερής, παλλόμενης από το ανεπανάληπτο θαύμα που σπρώχνει δύο υπάρξεις να χωνευτούν η μία μέσα στην άλλη καταργώντας τα όρια του πεπερασμένου. Ας κρατήσουμε, σαν μνημόσυνο για τον αδικοσκοτωμένο του Βιθνάρ, τους πρώτους στίχους από το σονέτο «Ο έρωτας κοιμάται στο στήθος του ποιητή»:
«Ποτέ σου δεν θα μάθεις πόσο σ' αγαπώ
γιατί βαθιά στο στήθος μου κοιμάσαι.
Κι εγώ σε κρύβω μέσα μου σαν να 'σαι
κάποια φωνή από ατσάλι κοφτερό».
Τα «Σονέτα του Σκοτεινού Ερωτα» είναι ένα κομμάτι από έναν κύκλο ερωτικών ποιημάτων του Λόρκα, που δόθηκε στηδημοσιότητα από την οικογένεια του μεγάλου Ισπανού ποιητή, μόλις πριν από μερικά χρόνια. Αυτό, από μόνο του, δίνει ιδιαίτερη ιστορική και πολιτισμική βαρύτητα, για ειδικούς και αναγνωστικό κοινό. Φυσικά, δεν σημαίνει ότι η αξία τους σταματά εκεί. Το αντίθετο μάλιστα. Τα σονέτα αυτά είναι ελεγείες γύρω από την ομορφιά, τον πόνο και τα πάθη του έρωτα. Η απόδοση του Σωτήρη Τριβιζά, απαλλαγμένη από κάθε είδους τυπολατρία, συγκρατεί ευλαβικά το περιεχόμενο, ενώ διαφοροποιείται όπου χρειάζεται στη μορφή, σε σχέση με το πρωτότυπο υλικό των σονέτων. Ετσι, η ουσία παραμένει απαράλλαχτη, αλλά φιλτραρισμένη μέσα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ελληνικής γλώσσας. Η έκδοση περιλαμβάνει τα έντεκα διασωθέντα σονέτα και έντεκα τραγούδια (εννοεί-ται ποιήματα) του Λόρκα. Το βιβλίο συνοδεύεται και από ένα CD με πέντε μελοποιημένα, σονέτα καιτραγούδια, από τον συνθέτη Δημήτρη Μαραμή σε ερμηνεία του Μίνου Θεοχάρη. Ο Μαραμής φαίνεται ότι αφουγκράστηκε τον παλμό και «έντυσε» τα ποιήματα με ιδανικές μελωδίες. Ο Θεοχάρης αποδίδει τον λυρισμό του συνθέτη, αποκαλύπτοντας μας τις φωνητικέςου κανότητες. Αυτή η προσεγμένη έκδοση της «μικρής άρκτου» αξίζει σίγουρα την προσοχή μας.
Αλέξανδρος Παπαθανασίου
odigitis.gr
Δημοσίευση σχολίου