Είπεν ο άββας Παφνούτιος…είδον τινας ομιλούντας (αισχρώς) αλλήλοις και εστάθην δεόμενος περί των αμαρτιών μου. Και ιδού, άγγελος ήλθεν έχων ρομφαίαν και λέγει μοι' Παφνούτιε, πάντες οι κρίνοντες τους αδελφούς αυτών εν αυτή τη ρομφαία, απολούνται. Συ δε, ότι έκρινας, αλλ, εταπεινώσας εαυτόν ενώπιον του Θεού, ως συ την αμαρτίαν ποιήσας, δια τούτο το όνομα σου εγγράπτεται εν βίβλω ζώντων.
Και εξελθών ο γέρων είδε (τον) αδελφόν αμαρτάνοντα μετά του παιδίου, και ουκ ήλεγξεν αυτόν, λέγων’ Ει ο Θεός αυτούς βλέπων ου καίει αυτούς, εγώ τις ειμί ελέγξω αυτούς;
Τα κείμενα αυτά – και άλλα ανάλογα – από το Γεροντικόν δεν απηχούν βέβαια την τυπική στάση απέναντι στην ομοφυλοφιλία και τους ομοφυλόφιλους που επικράτησε στο Βυζάντιο. Αποτελούν ένα ακόμη δείγμα της αποστάσεως ανάμεσα σ’ αυτή την μοναδική χριστιανική έκφραση που είναι η σκέψη των Πατέρων της Ερήμου και στην τρέχουσα κοινωνική αντίληψη, όπως αυτή εκφράζεται στην πολιτειακή νομοθεσία, στις εκδηλώσεις του καθημερινού βίου και στην επίσημη στάση της Εκκλησίας και του δικαίου της, - με την προϊούσα μάλιστα, όπως έχει επισημανθή, τάση «εκνομικεύσεως» του κανονικού δικαίου, και μάλιστα σε θέματα που αναφέρονται στην γενετήσια εν γένει ζωή.
Άλλωστε οι ομοφυλόφιλες σχέσεις εισέρχονται στον κόσμο του Βυζαντίου και της Εκκλησίας εξ αρχής βεβαρημένες με δεδομένη την θεία καταδίκη, όπως εκφράζεται αυθεντικά σε πολυάριθμα χωρία της Αγίας Γραφής (…) Το παλαιότερο νομοθέτημα που αντιμετωπίζει ποινικά την ομοφυλοφιλία στην χριστιανική πλέον αυτοκρατορία είναι μια διάταξη των αυτοκρατόρων Κωνσταντίου και Κώνσταντος του έτους 342, που προβλέπει τον θάνατο ως ποινή της ομοφυλοφιλίας.(…) Μια δεύτερη διάταξη, που επαναλαμβάνει στην ουσία την ποινική πρόβλεψη της προηγουμένης, εκδίδεται μετά από μισόν αιώνα, το 390, επί αυτοκρατόρων Βαλεντινιανού, Θεοδοσίου και Αρκαδίου (…) Αλλά κατά τη βασιλεία ακριβώς του Ιουστινιανού συντελείται η μεγάλη τομή στην αντιμετώπιση της ομοφυλοφιλίας στο Βυζάντιο, την ιδεολογική και τη νομοθετική. Ήδη κατά τους πρώτους χρόνους της βασιλείας του (528ή 529) μαθαίνουμε από τους ιστορικούς ότι ο Ιουστινιανός εξαπολύει ένα άνευ προηγουμένου διωγμό κατά των ομοφυλοφίλων. Υποτίθεται ότι την αφορμή παρέχουν ωρισμένες κατηγορίες κατά αρχιερέων από διάφορες περιοχές, ως κακώς βιούντων περί τα σωματικά και αρσενοκοιτούντων (…) Αλλά το γεγονός δίνει αφορμή να εξαπολυθή ένα πραγματικό κύμα τρομοκρατίας κατά των ομοφυλοφίλων. Η επιβαλλομένη ποινή είναι γενικά η καυλοτομία (…) Ο Προκόπιος σαφώς μας πληροφορεί ότι πίσω από τον διωγμό αυτόν κρύβονται άλλα ελατήρια : πρόκειται, υπό το πρόσχημα της ηθικής, για διωγμό κατά πολιτικών αντιπάλων του Ιουστινιανού, κυρίως από τη μερίδα των πρασίνων, ή προσώπων που είχαν αποκτήσει υπερβολικό πλούτο ή επικίνδυνη δύναμη (…) Δεν έχουμε πληροφορίες για επανάληψη του «διωγμού» του Ιουστινιανού στους μετέπειτα αιώνες. Δεν γνωρίζω καν αν υπάρχουν συγκεκριμένα παραδείγματα εφαρμογήςτης ποινικής προβλέψεως. Άλλωστε, όπως είδαμε, οι μαρτυρίες για ομοφυλόφιλη δραστηριότητα, χωρίς να εκλείπουν εντελώς, είναι πλέον αρκετά παραγνωρισμένες. Ίσως γιατί το θέμα έχει καταστή, ιδίως μετά την αστυνομική και ιδεολογική εκστρατεία του Ιουστινιανού, πραγματικά «ου φωνητόν», ίσως, αντίθετα, γιατί αυξάνουν κάποτε τα όρια ανεκτικότητος της κοινωνίας – της καθ’ εαυτήν αρκετά ανεκτικής εν γένει, για τα δικά μας μέτρα, βυζαντινής κοινωνίας απέναντι στο φαινόμενο’ ίσως γιατί περιορίζεται πράγματι η συνήθεια, όπως είδαμε ότι έχουν υποθέσει ωρισμένοι συγγραφείς.
Κωνσταντίνος Πιτσάκης : Η θέση των ομοφυλοφίλων στη βυζαντινή κοινωνία.
από τα πρακτικά ημερίδας : Οι περιθωριακοί στο Βυζάντιο (Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν)
Και εξελθών ο γέρων είδε (τον) αδελφόν αμαρτάνοντα μετά του παιδίου, και ουκ ήλεγξεν αυτόν, λέγων’ Ει ο Θεός αυτούς βλέπων ου καίει αυτούς, εγώ τις ειμί ελέγξω αυτούς;
Τα κείμενα αυτά – και άλλα ανάλογα – από το Γεροντικόν δεν απηχούν βέβαια την τυπική στάση απέναντι στην ομοφυλοφιλία και τους ομοφυλόφιλους που επικράτησε στο Βυζάντιο. Αποτελούν ένα ακόμη δείγμα της αποστάσεως ανάμεσα σ’ αυτή την μοναδική χριστιανική έκφραση που είναι η σκέψη των Πατέρων της Ερήμου και στην τρέχουσα κοινωνική αντίληψη, όπως αυτή εκφράζεται στην πολιτειακή νομοθεσία, στις εκδηλώσεις του καθημερινού βίου και στην επίσημη στάση της Εκκλησίας και του δικαίου της, - με την προϊούσα μάλιστα, όπως έχει επισημανθή, τάση «εκνομικεύσεως» του κανονικού δικαίου, και μάλιστα σε θέματα που αναφέρονται στην γενετήσια εν γένει ζωή.
Άλλωστε οι ομοφυλόφιλες σχέσεις εισέρχονται στον κόσμο του Βυζαντίου και της Εκκλησίας εξ αρχής βεβαρημένες με δεδομένη την θεία καταδίκη, όπως εκφράζεται αυθεντικά σε πολυάριθμα χωρία της Αγίας Γραφής (…) Το παλαιότερο νομοθέτημα που αντιμετωπίζει ποινικά την ομοφυλοφιλία στην χριστιανική πλέον αυτοκρατορία είναι μια διάταξη των αυτοκρατόρων Κωνσταντίου και Κώνσταντος του έτους 342, που προβλέπει τον θάνατο ως ποινή της ομοφυλοφιλίας.(…) Μια δεύτερη διάταξη, που επαναλαμβάνει στην ουσία την ποινική πρόβλεψη της προηγουμένης, εκδίδεται μετά από μισόν αιώνα, το 390, επί αυτοκρατόρων Βαλεντινιανού, Θεοδοσίου και Αρκαδίου (…) Αλλά κατά τη βασιλεία ακριβώς του Ιουστινιανού συντελείται η μεγάλη τομή στην αντιμετώπιση της ομοφυλοφιλίας στο Βυζάντιο, την ιδεολογική και τη νομοθετική. Ήδη κατά τους πρώτους χρόνους της βασιλείας του (528ή 529) μαθαίνουμε από τους ιστορικούς ότι ο Ιουστινιανός εξαπολύει ένα άνευ προηγουμένου διωγμό κατά των ομοφυλοφίλων. Υποτίθεται ότι την αφορμή παρέχουν ωρισμένες κατηγορίες κατά αρχιερέων από διάφορες περιοχές, ως κακώς βιούντων περί τα σωματικά και αρσενοκοιτούντων (…) Αλλά το γεγονός δίνει αφορμή να εξαπολυθή ένα πραγματικό κύμα τρομοκρατίας κατά των ομοφυλοφίλων. Η επιβαλλομένη ποινή είναι γενικά η καυλοτομία (…) Ο Προκόπιος σαφώς μας πληροφορεί ότι πίσω από τον διωγμό αυτόν κρύβονται άλλα ελατήρια : πρόκειται, υπό το πρόσχημα της ηθικής, για διωγμό κατά πολιτικών αντιπάλων του Ιουστινιανού, κυρίως από τη μερίδα των πρασίνων, ή προσώπων που είχαν αποκτήσει υπερβολικό πλούτο ή επικίνδυνη δύναμη (…) Δεν έχουμε πληροφορίες για επανάληψη του «διωγμού» του Ιουστινιανού στους μετέπειτα αιώνες. Δεν γνωρίζω καν αν υπάρχουν συγκεκριμένα παραδείγματα εφαρμογήςτης ποινικής προβλέψεως. Άλλωστε, όπως είδαμε, οι μαρτυρίες για ομοφυλόφιλη δραστηριότητα, χωρίς να εκλείπουν εντελώς, είναι πλέον αρκετά παραγνωρισμένες. Ίσως γιατί το θέμα έχει καταστή, ιδίως μετά την αστυνομική και ιδεολογική εκστρατεία του Ιουστινιανού, πραγματικά «ου φωνητόν», ίσως, αντίθετα, γιατί αυξάνουν κάποτε τα όρια ανεκτικότητος της κοινωνίας – της καθ’ εαυτήν αρκετά ανεκτικής εν γένει, για τα δικά μας μέτρα, βυζαντινής κοινωνίας απέναντι στο φαινόμενο’ ίσως γιατί περιορίζεται πράγματι η συνήθεια, όπως είδαμε ότι έχουν υποθέσει ωρισμένοι συγγραφείς.
Κωνσταντίνος Πιτσάκης : Η θέση των ομοφυλοφίλων στη βυζαντινή κοινωνία.
από τα πρακτικά ημερίδας : Οι περιθωριακοί στο Βυζάντιο (Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν)
3 σχόλια:
Πρόκειται περί της εισήγησης του Κωνσταντίνου Πιτσάκη στην ημερίδα που οργάνωσε το Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν, στις 9 Μαΐου του 1992. Την επιμέλεια της έκδοσης είχε η Χρύσα Μαλτέζου, καθηγήτρια Ιστορίας και Πολιτισμού και διευθύντρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της Βενετίας, που είναι το μόνο επιστημονικό ίδρυμα που διαθέτει η Ελλάδα στο εξωτερικό.
Ο Κ.Πιτσάκης είναι καθηγητής της Ιστορίας του Δικαίου κατά τη Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Περίοδο, στο Τμήμα Νομικής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.
Και οι δύο καθηγητές έχουν πλούσια συμμετοχή σε επιστημονικά συνέδρια, ημερίδες και συμπόσια..
Από το 10% - τ. 7, Δεκ 2004
Ομοφυλοφιλία στο Βυζάντιο
Μήπως εμαλακίσθης με χέρι αρσενικόν;
του Νίκου Μελά
[…]
Η μεταστροφή της κοινωνίας από την ανοχή της ομοφυλοφιλίας, που επικρατούσε στον αρχαίο κόσμο, στην ποινική καταδίκη της, έγινε στα χρόνια του "φωτισμένου' αυτοκράτορα Ιουστινιανού, στις αρχές του 6ου αιώνα. Κατά τους πρώτους χρόνους της βασιλείας του (528-529) ο αυτοκράτορας εξαπέλυσε έναν άνευ προηγουμένου διωγμό των ομοφυλοφίλων. Αρκούσε μια απλή καταγγελία από έναν πολίτη για να οδηγηθεί σε μαρτυρικό θάνατο οποιοσδήποτε, ακόμη και "αθώος". Οι διαδικασίες ήταν συνοπτικές, χωρίς καμία επίφαση νομιμότητας και η ποινή για το "αδίκημα" ήταν η 'καυλοτομία', η εισαγωγή αιχμηρών καλαμιών στα γεννητικά όργανα και η διαπόμπευση. Ο σύγχρονος ιστορικός Προκόπιος πάντως μας πληροφορεί ότι πίσω από το πρόσχημα της ηθικής κρύβονταν άλλα κίνητρα: η εξόντωση των πολιτικών αντιπάλων του Ιουστινιανού και της Θεοδώρας (σύμφωνα και με έναν άλλο ιστορικό: "πολλοί των μεγιστάνων, των δε αρχιερέων ουκ ολίγοι οικτρώς ετελεύτησαν").
Η νομοθετική πολιτική του Ιουστινιανού αποκρυσταλλώθηκε σε δύο νόμους (νεαρές), την αυστηρότερη από τις οποίες εμπνεύστηκε ο αυτοκράτωρ από το μεγάλο σεισμό του 557 και την επακόλουθη επιδημία πανώλης. Και τα δύο φαινόμενα εξηγήθηκαν ως οργή του Θεού για τις κάθε είδους αμαρτίες των κατοίκων. Από τότε και μέχρι την πτώση του Βυζαντίου, ως ποινή της ομοφυλοφιλίας ορίστηκε και για τους δύο δράστες ο δια ξίφους θάνατος, ενώ η 'καυλοκόπηση' θεσπίστηκε ως η τυπική ποινή για την κτηνοβασία. Επιπλέον, από την εποχή του Ιουστινιανού το θέμα της ομοφυλοφιλίας έγινε κοινωνικό ταμπού και η ομοφυλοφιλική ποίηση (η 'παιδική Μούσα') εξαφανίστηκε από τις ανθολογίες.
Παρ' όλα αυτά, φαίνεται ότι ο διωγμός δεν επαναλήφθηκε στην Αυτοκρατορία και με την πάροδο του χρόνου διευρύνθηκαν τα όρια ανοχής της κοινωνίας στο θέμα της ομοφυλοφιλίας
[…]
Η συν τω χρόνω αλλαγή στα κοινωνικά ήθη αντανακλάται και στη (σχετική) ηπιότητα με την οποία τιμωρείται η ομοφυλοφιλία από νεότερους κανονολόγους. Από τα 18 χρόνια ακοινωνησίας που επέβαλλε ο Γρηγόριος Νύσσης και τα 15 του Μεγάλου Βασιλείου, ήδη τον 8ο αιώνα προτείνονται μόνον δύο, ενώ τον 14ο αιώνα προτείνονται τρία χρόνια ακοινωνησίας, ξηροφαγίας το βράδυ και διακοσίων μετανοιών καθημερινώς.
Τους άγιους πατέρες απασχολούν επίσης πολύ σοβαρά διάφορες παραλλαγές της ομοφυλόφιλης σεξουαλικής επαφής, τις οποίες αναλύουν με λεπτομέρεια: "...και περί μαλακίας, ης δύω εισίν αι διαφοραί. Μια μεν η δια οικείας χειρός ενεργουμένη, ετέρα δε η δι' αλλοτρίας". Ο εξομολογητής πρέπει να ρωτήσει τον εξομολογούμενο "μήπως εμαλακίσθης με χέρι αρσενικόν ή εσύ εμαλάκισες αυτόν;" Κάτι τέτοιο "επιτιμάται ημέρας 60, ξηροφαγίαν καθ' εκάστην και μετανοίας 100". Προβληματισμός επικρατεί πάντως για τη βαρύτητα της ποινής που θα πρέπει να επιβληθεί στον άνδρα ο οποίος θα κάνει στοματικό έρωτα με Μωαμεθανό και θα δεχτεί το σπέρμα του τελευταίου στο στόμα του.
[…]
Παρότι η γυναικεία ομοφυλοφιλία απουσιάζει εντελώς από τα νομικά κείμενα του Βυζαντίου, οι ομοφυλοφιλικές σχέσεις ανάμεσα σε μοναχές είναι ένα ακανθώδες θέμα με το οποίο ο εξομολόγος καλείται να καταπιαστεί. Οι άγιοι πατέρες έχουν έτοιμες τις ερωτήσεις: "Μήπως έτυχε να κάνεις συγκοιλισμόν με άλλην γυναίκα;". Γιατί "εάν πέση με άλλην γυναίκα μια επάνω εις την άλλην γι' αμαρτίαν [...] εάν γυνή συγγένηται μετ' άλλης γυναικός [...] εάν δύο γυναίκες υπνώσωσιν άμα και δράξηται η μία της ετέρας τους μασθούς και καβαλικεύση αυτήν" ή γίνει "μετά χειρός μαλακία..." τότε οι ποινές κυμαίνονται από νηστεία σαράντα ημερών μέχρι ακοινωνησία δύο ετών και 100 μετάνοιες την ημέρα. Είναι ξεκάθαρο ότι η γυναικεία ομοφυλοφιλία είναι λιγότερο σημαντική και λιγότερο μεμπτή από την ανδρική.
Από το pnevma.gr - Περιοδικό των Θεωρητικών Επιστημών
(διαδικτυακή πύλη για τους φοιτητές της Φιλοσοφικής)
Έγκλημα και Τιμωρία στο Βυζάντιο
Η χριστιανική καταδίκη κάθε είδους μη-αναπαραγωγικής σεξουαλικής επαφής έθεσε εκτός νόμου την ομοφυλοφιλία στη δυτική αυτοκρατορία τον 3ο αιώνα και κατά συνέπεια και την ανδρική πορνεία. Το 390 ένα διάταγμα του αυτοκράτορα Θεοδόσιου Α΄ προέβλεπε τη θανατική ποινή για τον πειθαναγκασμό ή το εμπόριο ανδρών για πορνεία. Πίσω απ’ αυτό το διάταγμα δεν κρυβόταν πιθανώς η βδελυγμία για την πορνεία, αλλά το γεγονός ότι το σώμα ενός άνδρα χρησιμοποιείτο στην ομοφυλοφιλική επαφή όπως και το γυναικείο. Και αυτό ήταν απαράδεκτο, αφού όπως είχε δηλώσει και ο γ. Αυγουστίνος «το σώμα ενός άνδρα είναι τόσο ανώτερο από αυτό μιας γυναίκας, όσο η ψυχή είναι ανώτερη από το σώμα».
Κατά την εφαρμογή του διατάγματος του Θεοδοσίου στη Ρώμη, οι εκδιδόμενοι αρσενικοί σύρονταν έξω από τους ανδρικούς οίκους ανοχής και καίγονταν ζωντανοί μπροστά στα μάτια του όχλου που χειροκροτούσε. Παρ’ όλα αυτά η ανδρική πορνεία παρέμεινε νόμιμη στις ανατολικές περιοχές της αυτοκρατορίας. Από την εποχή του Κωνσταντίνου Α΄ επιβλήθηκε αυτοκρατορικός φόρος στην ομοφυλόφιλη πορνεία, εξασφαλίζοντας εμμέσως ατιμωρησία και νομιμότητα σε όσους ασχολούνταν με τούτη την επικερδή επιχείρηση του σωματικού εμπορίου. Ο Ευάγριος τονίζει ότι κανένας αυτοκράτορας δεν παρέλειψε ποτέ να συλλέξει αυτόν το φόρο. Η καταστολή του στις αρχές του έκτου αιώνα αφαίρεσε την αυτοκρατορική προστασία από την ανδρική πορνεία. Το 533 ο Ιουστινιανός έθεσε όλες τις ομοφυλοφιλικές σχέσεις κάτω από την ίδια κατηγορία με τη μοιχεία προέβλεψε και για τα δύο αδικήματα τη θανατική ποινή.
Κ. Καλογερόπουλος
Δημοσίευση σχολίου