No 393

Hans Kohl (Γερμανία)

Η κεντρική ιδέα του Τόνιο Κρέγκερ συνοψίζεται νομίζω στο δίλημμα του ίδιου του Μαν: Τέχνη ή Ζωή;
Τέχνη, όπως την καταλάβαινε την εποχή εκείνη, δηλαδή ηθικός μηδενισμός, άβυσσος, ή Ζωή, δηλαδή ανθρωπιά και καλοσύνη, αρετές που, περιέργως, ταύτιζε με τους «συνηθισμένους»; Αυτός ο αυθαίρετος διαχωρισμός των ανθρώπων σε «συνηθισμένους» κι «ασυνήθιστους» αποτελεί το μεγάλο μειονέκτημα του διηγήματος, αλλά και τη μεγάλη του γοητεία. Όταν εξετάσεις, βέβαι, κάπως ψύχραιμα το θεωρητικό του υπόβαθρο – επιστημονικοφιλοσοφικό, ψυχολογικό κτλ. – το βρίσκεις σαθρό ή τουλάχιστον σχηματικό και ελλιπές. Όσο μεγαλύτερος είναι ένας συγγραφέας – δηλαδή όσο περισσότερο είναι το έργο του προορισμένο ν’ αντέξει την δοκιμασία του χρόνου – τόσο λιγότερο διασπά την αιώνια ενότητα της ζωής, τόσο λιγότερο υποκύπτει στον πειρασμό να βάλει στους ανθρώπους πινακίδες – ο «κακός», ο «καλός», ο «αναίσθητος», ο «ευαίσθητος» κ.ο.κ. Τώρα πια, αν είμαστε για κάτι τι σχετικά βέβαιοι, είναι πως όλοι οι άνθρωποι είναι συγχρόνως και «καλοί» και «κακοί», κι εγκληματίες και θύματα. Βέβαια, αυτή η γνώση δεν έχει καταφέρει ακόνα να εισδύσει ως την καθημερινή ζωή, κι έτσι πέφτουμε όλοι μας συνεχώς στο ίδιο λάθος με τον Μαν. Κι απ’ την άλλη μεριά, ενώ είν’ αλήθεια πως οι άνθρωποι είναι συγχρόνως και εγκληματίες και θύματα, είναι εξίσου αλήθεια ότι μερικοί είναι περισσότερο εγκληματίες και λιγότερο θύματα, και ότι τις συνέπειες της συμπεριφοράς τους τις υφίστανται αυτοί που είναι περισσότερο θύματα και λιγότερο εγκληματίες. Οι τύποι λοιπόν που διαγράφονται από τον Μαν σε τούτο το διήγημα, δεν είναι, στην πράξη, τόσο ξεπερασμένοι όσο κολακευόμαστε να πιστεύουμε στις αισιόδοξες στιγμές μας. Όλες οι επαναστάσεις – κοινωνικοπολιτικές, επιστημονικές, ψυχολογικές, σεξουαλικές κτλ. – δεν φαίνεται να ‘χουν αλλάξει και πολύ την ανθρώπινη «φύση». Ίσως κάποτε συμβεί κι αυτό, αν κι εγώ τουλάχιστο δεν το πολυπιστεύω.

Κώστας Ταχτσής: Η γιαγιά μου η Αθήνα (Ερμής)