Henry Scott TukeΈρωτας
Ο έρωτας είναι η ουσία
το φύλο δεν έχει σημασία
μπορεί να είναι αυτό
ή και διαφορετικό
Ο άνθρωπος δεν είναι ζώο:
είναι σάρκα ευφυής
αν και ενίοτε ασθενής
[Φ.Π.]
Ποτέ δεν ήμουν απ’ αυτούς που στον έρωτα ή τη φιλία
το ένα φύλο απ’ το άλλο προτιμούν.
Το ίδιο αγαπώ, όπως το πουλί στέκεται
όπου μπορεί να σταθεί.
[Ρ. Ρ.]
ΠεσσοΑ-Ω (Εξάντας)
Επιμέλεια: Μαρία Παπαδήμα
6 σχόλια:
Λεξικό γνωριμίας με τον Πεσόα
Από τον ΒΑΓΓΕΛΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ (Ελευθεροτυπία)
Συγγραφέας με τις πιο διαφορετικές όψεις και ιδιότητες, που αφιερώθηκε εξ ολοκλήρου στη δουλειά του και πέρασε τα σύνορα της Πορτογαλίας μόνο μετά τον θάνατό του, ο Φερνάντο Πεσόα εξακολουθεί να αποτελεί, παρά τη διάδοση του έργου του ανά τον κόσμο, ένα αίνιγμα. Μελετητής ή μυθιστοριογράφος; Ποιητής ή φιλόσοφος; Μοντερνιστής ή παραδοσιακός; Δύσκολα απαντιούνται τέτοιου τύπου ερωτήματα στην περίπτωσή του, αν είμαστε έστω σε θέση να τα διατυπώσουμε. Μπορούμε, ωστόσο, άραγε, να γνωρίσουμε καλύτερα τον Πεσόα και να αποκτήσουμε μιαν εναργέστερη επαφή με τη συγγραφική του προσωπικότητα; Η Μαρία Παπαδήμα, που έχει μεταφέρει ένα σημαντικό μέρος των κειμένων του στα ελληνικά, είχε μιαν εξαιρετική ιδέα: να φτιάξει ένα ανθολόγιο με αποσπάσματα από τα σπουδαιότερα βιβλία του, συντάσσοντας έτσι και ένα λεξικό με τις βασικές έννοιες της λογοτεχνίας του.
Η πρωτοβουλία της Παπαδήμα τιτλοφορείται εύγλωττα «ΠεσσόΑ-Ω» (εκδόσεις «Εξάντας») και περιλαμβάνει επιλογές από τον ίδιο και τους ετερωνύμους του: ξεκινώντας από το «Βιβλίο της ανησυχίας» του Μπερνάρντο Σοάρες και την «Ποίηση» του Αλβαρο ντε Κάμπος ή τον «Φύλακα των κοπαδιών» και τα «Ασύνδετα ποιήματα» του Αλμπέρτο Καέιρο και φτάνοντας μέχρι το «Μήνυμα», τις «Μυθοπλασίες του διαλείμματος», την «Ωρα του Διαβόλου» και τον «Φάουστ» ή τα «Γράμματα στην Οφέλια» του Φερνάντο Πεσόα.
Οσο κι αν διαφέρουν μεταξύ τους ως προς την τεχνική, το στυλ και τις ιδέες τους, ο Πεσόα και οι ετερώνυμοί του (ετερώνυμοι επειδή δεν εκπροσωπούν απλές μεταμφιέσεις, αλλά εντελώς ανεξάρτητους και ξέχωρους κόσμους), οι τρόποι με τους οποίους βλέπουν και κατανοούν τόσο τον εξωτερικό τους περίγυρο όσο και το εσωτερικό τους τοπίο εντέλει συγκλίνουν.
Η πραγματικότητα για τη γραφή και τον λόγο του Πεσόα είναι ένα σύμπαν υπό μόνιμη αίρεση. Ενα σύμπαν που ενδεχομένως δεν υπήρξε ποτέ ή υπήρξε μόνο σε κάποια παράξενα όνειρα, μοίρα των οποίων ήταν να πετάξουν ξαφνικά και να χαθούν μακριά. Κι αν η τέχνη προσπαθεί εναγωνίως να κρατήσει και να ανασυγκροτήσει κάτι από αυτό το διαλυμένο όνειρο, δεν αποκλείεται να βρει εν κατακλείδι κάποια παρηγοριά για τον εαυτό της, αλλά δεν θα ανακουφίσει για τον ίδιο λόγο ούτε κατ' ελάχιστον τη ζωή.
Ενας καλλιτέχνης που επιχειρεί ξανά και ξανά τον αυτοπροσδιορισμό του, ξέροντας πως κανένας ορίζοντας δεν μπορεί να είναι εκ των προτέρων ανοιχτός και εγγυημένος. Μια φωνή που μιλάει, όπως κι αν τη ζυγίσουμε, στην καρδιά της σύγχρονης συνείδησης.
Πεσσόα- ω
Επιμέλεια Ελεάννα Πανδιά (kolonaki-press.com)
«Είμαι κατά μεγάλο μέρος η ίδια η πρόζα που γράφω. Εκτυλίσσομαι σε περιόδους και παραγράφους, μου βάζω σημεία στίξης και στην ακατάσχετη κατανομή των εικόνων ντύνομαι, όπως τα παιδιά, βασιλιάς με χαρτί εφημερίδας ή με τον τρόπο που δημιουργώ ρυθμό με μια σειρά από λέξεις, στεφανώνομαι σαν τους τρελούς με ξερά λουλούδια που εξακολουθούν να είναι ζωντανά στον ύπνο μου».
Η Μαρία Παπαδήμα μεταφράστρια και άρα συστηματική αναγνώστρια των έργων του Πεσσόα, συγκροτεί ένα «ερμηνευτικό λεξικό», ένα γλωσσάρι των λέξεων στις οποίες επανέρχεται σχεδόν με εμμονή ο συγγραφέας.
Για παράδειγμα στο λήμμα Αγάπη διαβάζουμε: «Δεν ξέρω αν είναι αγάπη αληθινή ή προσποιητή αυτή που δίνεις. Δωσ’τη μου. Μου φτάνει», στο λήμμα Άνθρωπος: « Ο τέλειος άνθρωπος για τους ειδωλολολάτρες ήταν η τελειότητα του ανθρώπου που υπάρχει. Ο τέλειος άνθρωπος για τους χριστιανούς, η τελειότητα του ανθρώπου που δεν υπάρχει. Ο τέλειος άνθρωπος για τους βουδιστές, η τελειότητα του να μην υπάρχει άνθρωπος.
Η ζωή για το Φερνάντο Πεσσόα είναι ο δισταγμός μεταξύ ενός θαυμαστικού κι ενός ερωτηματικού και ο Θεός το πιο επιτυχημένο αστείο του.
Μια ανθολογία του έργου του Φερνάντο Πεσσόα, που μυεί τον αμύητο στον «πεσσοανικό γαλαξία» και επιτρέπει στο μυημένο την περαιτέρω μελέτη του έργου ενός από τους μεγαλύτερους λογοτέχνες του εικοστού αιώνα.
H παρουσίαση του βιβλίου από το perizitito.gr
[...] Τα κείμενα που ανθολογούνται στο ανά χείρας βιβλίο, πεζά αλλά και ποιήματα, ποικίλλουν σε μέγεθος και μορφή και προέρχονται από το "Βιβλίο της ανησυχίας" του Μπερνάρντο Σοάρες, την "Ποίηση" του Άλβαρο ντε Κάμπος, τον "Φύλακα των κοπαδιών" και τα "Ασύνδετα ποιήματα" του Αλμπέρτο Καέιρο, το "Μήνυμα", τις "Μυθοπλασίες του διαλείμματος", την "Ώρα του Διαβόλου", τον "Φάουστ" και τα "Γράμματα στην Οφέλια" του Φερνάντο Πεσσόα. Είτε πρόκειται για αυτοτελείς ενότητες που διαβάζονται ως μικρές ιστορίες, όπως τα λήμματα "ηθική" ή "ήλιος", είτε για θραύσματα λόγου που συνιστούν προγραμματικές διακηρύξεις, όπως: "Η ζωή είναι ο δισταγμός μεταξύ ενός θαυμαστικού και ενός ερωτηματικού. Εν τη αμφιβολία υπάρχει η τελεία", ή όταν ο ποιητής δηλώνει με τρόπο προκλητικό, επιτηδευμένο, μεγαλομανή: "Με πονάει το κεφάλι μου και το σύμπαν", η καταγραφή μου είχε ως στόχο την αποτύπωση της σκέψης και της ευαισθησίας ενός από τους μεγαλύτερους συγγραφείς του 20ού αιώνα. Αυτό που προέκυψε είναι ένα βασικό γλωσσάρι, ένα εύχρηστο λημματολόγιο, ένα εγχειρίδιο του πεσσοανικού γαλαξία που φιλοδοξεί να δώσει στον αναγνώστη τη σύνοψη ενός στοχασμού και την επιτομή μιας ποιητικής ιδιοσυγκρασίας.
Πιστεύω ότι ο Πεσσόα, που αφενός σχεδίαζε επιμελώς την έκδοση του έργου του και αφετέρου ανέβαλλε διαρκώς τη δημοσίευση του, θα ενέκρινε την έκδοση του ιδιότυπου αυτού λεξικού και οπωσδήποτε θα διασκέδαζε με την ιδέα του.
(από τον πρόλογο της Μαρίας Παπαδήμα)
Aπό το Έθνος, 9.12.2008
Απευθύνεται σε αρχάριους αλλά και προχωρημένους αναγνώστες του έργου του Φερνάντο Πεσόα (1888-1935), του Πορτογάλου συγγραφέα με τα 72 προσωπεία, συνθέτοντας έναν ευχάριστο και άκρως πρωτότυπο οδηγό πλοήγησης στις ατραπούς του πεσοανικού γαλαξία. Τα κείμενα, που ανθολογούνται υπό μορφή λημμάτων, είτε πρόκειται για αυτοτελείς ενότητες που διαβάζονται ως μικρές ιστορίες είτε για θραύσματα λόγου που συνιστούν προγραμματικές διακηρύξεις, φιλοδοξούν να δώσουν στον αναγνώστη τη σύνοψη ενός στοχασμού και την επιτομή μιας ποιητικής ιδιοσυγκρασίας που άφησε ανεξίτηλα τα ίχνη της στη λογοτεχνία του 20ού αιώνα. Πρόκειται για ένα βασικό γλωσσάριο, ένα εύχρηστο λημματολόγιο, ένα ευρετήριο εννοιών και κυρίων ονομάτων που απαντώνται, κάτω από τις διαφορετικές υπογραφές των ετερωνύμων του, σε όλο του το έργο, συνηγορώντας έτσι για την ξανακερδισμένη του ενότητα. Η μεταφράστρια και μελετήτρια του έργου του Πεσόα δημιουργεί μέσα από μια συστηματική καταγραφή των λέξεων που συνιστούν έννοιες- κλειδιά του στοχασμού του, πρωταρχικές εμμονές και εμβλήματα της ποιητικής του, ένα ξεχωριστό βιβλίο, υπακούοντας ωστόσο απολύτως στις πεσοανικές εξαγγελίες.
exandasbooks.gr:
Ένα βασικό γλωσσάριο, ένα εύχρηστο λημματολόγιο, ένα ευρετήριο εννοιών και κυρίων ονομάτων που απαντώνται στα γραπτά του Φερνάντο Πεσσόα, από τη μεταφράστρια και μελετήτρια του έργου του. Τα λήμματα φιλοδοξούν να δώσουν στον αναγνώστη τη σύνοψη ενός στοχασμού και την επιτομή μιας ποιητικής ιδιοσυγκρασίας που άφησε ανεξίτηλα τα ίχνη της στη λογοτεχνία του 20ού αιώνα.
* *
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 12/12/2008:
Ενα γλωσσάρι των θεμάτων που επανέρχονται στο έργο του Φερνάντο Πεσόα έχει δημιουργήσει η Μαρία Παπαδήμα, μελετήτρια και μεταφράστρια του έργου του εδώ και μία εικοσαετία. Ενα αλφαβητάρι λέξεων καλύτερα. Αγάπη, μοναξιά, θάλασσα, θλίψη, βροχή, πλήξη, πόλη, νοσταλγία, ύπνος, όνειρο, χρήμα, χρόνος. Η οδός όπου έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, η Ρούα ντε Ντοραδόρες. Η φήμη, η μεταφυσική, ο θάνατος. Ενας πυρήνας λέξεων, τις οποίες, καθώς σημειώνει η Παπαδήμα, ο συγγραφέας αναλύει μέχρις εξαντλήσεως, «εκθέτοντας πολλαπλώς το σημασιολογικό περιεχόμενό τους, προσφέροντας διαρκώς νέες εκδοχές τους ή αναιρώντας το με την ευκολία του πνεύματος αντινομίας που τον χαρακτηρίζει, επιβεβαιώνοντας έτσι την ενότητα της κατακερματισμένης δημιουργίας του». Ανθολογώντας από πλήθος έργων του συγγραφέα, αυτά που έγραψε με το όνομά του, αλλά και όσα υπέγραψε ως Μπερνάρντο Σοάρες, Άλβαρο ντε Κάμπος, ή Αλμπέρτο Καέρια, η εμπνεύστρια αυτού του ιδιαίτερα χρηστικού και συστατικού για το έργο λεξικού μάς δίνει ένα «εγχειρίδιο του πεσοανικού γαλαξία», τη σύνοψη ενός στοχασμού και την επιτομή μιας ποιητικής ιδιοσυγκρασίας.
Από την wikipedia:
Ο Φερνάντο Πεσσόα (Fernando António Nogueira de Seabra Pessoa) ήταν Πορτογάλος ποιητής και συγγραφέας. Γεννήθηκε στη Λισαβώνα.
Χάνει νωρίς τον πατέρα του. Γρήγορα η μητέρα του ξαναπαντρεύεται με έναν διπλωμάτη που διορίζεται στο Ντάρμπαν της Νότιας Αφρικής. Η οικογένεια τον ακολουθεί και έτσι ο Πεσσόα θα αρχίσει και θα ολοκληρώσει τις σπουδές του στην αγγλική γλώσσα και θα αποκτήσει μια στέρεη αγγλική λογοτεχνική παιδεία. Σε ηλικία δεκαεπτά ετών επιστρέφει στη Λισαβώνα που δεν θα την εγκαταλείψει ποτέ. Διαλέγει για επάγγελμα του συντάκτη-μεταφραστή και αναλαμβάνει την εμπορική αλληλογραφία μερικών οίκων της εμπορικής Κάτω Πόλης της Λισαβώνας, εργασία με πενιχρές αποδοχές, που όμως τον απαλλάσει από τις δεσμεύσεις του ωραρίου και του συγκεκριμένου χώρου. Το 1915 τα πορτογαλικά γράμματα θα σημαδευτούν από την κυκλοφορία του περιοδικού Ορφέας, που θα εισαγάγει τον “μοντερνισμό” στην πορτογαλική τέχνη (στην έκδοση του οποίου πρωτεργάτης είναι ο Φ. Πεσσόα) και κατά δεύτερο λόγο, από μια εντυπωσιακή ποιητική συλλογή του Αλβάρο Ντε Κάμπος. Είναι η στιγμή που γεννιέται ένα από τα καλύτερα Εγώ του Φ. Πεσσόα, ένας από τους καλύτερους “ετερώνυμους” του, όπως ο ίδιος τους ονομάζει.
«Με τον ίδιο τρόπο που πλένουμε το κορμί μας, θα έπρεπε να πλένουμε και το πεπρωμένο μας, να αλλάζουμε ζωή, όπως αλλάζουμε ρούχα – όχι για λόγους επιβίωσης, όπως κάνουμε όταν τρώμε ή κοιμόμαστε, μα με εκείνο το σεβασμό που έχουμε σαν τρίτοι απέναντι στον εαυτό μας.»
Μέχρι σήμερα οι μελετητές του έργου του έχουν ανακαλύψει είκοσι επτά διαφορετικές προσωπικότητες που υπογράφουν γραπτά του Πεσσόα. Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν ο αγγλόφωνος Αλεξάντερ Σερτς, από την εποχή της Νοτίου Αφρικής, ο Αλμπέρτο Καέιρο, ένας σοφός που συνθέτει τα ποιήματά του αποτραβηγμένος στην εξοχή, ο Ρικάρντο Ρέις, φιλόλογος, που προσπαθεί να αναμετρηθεί με τους αρχαίους κλασικούς και ο Άλβαρο ντε Κάμπος, μηχανικός, με παιδεία αγγλοσαξονική, που στο έργο του υμνεί την τεχνολογία και την έλευση των μοντέρνων καιρών. Χρειάστηκαν δεκαετίες για να μπορέσει όλη αυτή η παραγωγή να συγκεντρωθεί και να μελετηθεί ως έργο του Πεσσόα.
«Ζωή είναι να είσαι άλλος»
Όταν το 1935 πέθανε διαλυμένος από το ποτό σε ηλικία 47 ετών, βρέθηκε στο σπίτι του ένα μπαούλο με 27.453 χειρόγραφα, από τα οποία ένα μεγάλο μέρος μένει ακόμη να μελετηθεί και να εκδοθεί, επιφυλάσσοντας ενδεχομένως και άλλες εκπλήξεις στους επιμελητές. Ο Πεσσόα πέθανε γνωστός στους λογοτεχνικούς κύκλους, όμως ο πορτογαλικός λαός άργησε να αναγνωρίσει στα πολλά του πρόσωπα το συγγραφέα που εκφράζει τους πόθους του και τις αγωνίες του και να τον τιμήσει σαν τον εθνικό του ποιητή.
«Μια μέρα ίσως καταλάβουν πως εκπλήρωσα, όπως κανείς άλλος, το εγγενές μου καθήκον να ερμηνεύσω ένα κομμάτι του αιώνα μας»
Ένας μέθυσος περιθωριακός, βλάσφημος, ακοινώνητος, μισογύνης, μανιοκαταθλιπτικός και εθνικιστής νάρκισσος? Ή ένας ευαίσθητος, τρυφερός, ονειροπόλος, βαθιά σκεπτόμενος άνθρωπος και πάνω απ’ όλα ένας μεγάλος ποιητής? Όσο ζούσε, ούτε ο ίδιος θα ήξερε την απάντηση, πόσο μάλλον οι σύγχρονοι του..
«Είμαι όλα αυτά και δεν είμαι τίποτα» θα απαντούσε.
»...Βιβλίο της ανικανότητας για δράση και επαφή με τους ανθρώπους, βιβλίο της συνεχούς αυτοανάλυσης μέχρι κάποια στρώματα του είναι που ποτέ άλλοτε δεν είχαν φωτιστεί, βιβλίο μιας ζωής που δεν βιώνεται αλλά που γίνεται αντικείμενο ονείρου, μέσα σε ένα επινοημένο από τη φαντασία σύμπαν… Το βιβλίο της ανησυχίας...»
«Είναι η εξομολόγηση μου, κι αν δε λέω τίποτα, είναι που δεν έχω τίποτα να πω. Τι μπορεί δηλαδή να εξομολογηθεί κανείς που να αξίζει τον κόπο ή που να είναι χρήσιμο; Αυτό που μας έχει συμβεί, είτε συνέβη σ' όλον τον κόσμο είτε μόνο σ' εμάς. Στην πρώτη περίπτωση δεν έχουμε τίποτα το καινούριο να πούμε, στη δεύτερη κανείς δεν μπορεί να το καταλάβει»
«Εγώ, τη μέρα, είμαι ένα τίποτα και τη νύχτα είμαι εγώ»
«Η συνείδηση της μη συνείδησης της ζωής είναι ο αρχαιότερος φόρος της διάνοιας»
«Είμαι ένας άνθρωπος ανίκανος για δράση, αμήχανος μπροστά σε κάθε πρωτοβουλία ή κίνηση, αδέξιος στις κουβέντες μου με τους άλλους»
«Η πραγματικότητα με αναστατώνει. Τα λόγια των άλλων με βυθίζουν σ' ένα τεράστιο άγχος»
«Αν η καρδιά μπορούσε να σκεφτεί, θα σταματούσε.»
«Πίστη δεν αποκτάς με το νου»
«Η ζωή για μένα είναι ένα πανδοχείο όπου πρέπει να σταθώ ότου έρθει η ταχυδρομική άμαξα για την άβυσσο. Δεν ξέρω που θα με πάει γιατί δεν ξέρω τίποτα. Θα μπορούσα να δω αυτό το πανδοχείο σαν μια φυλακή, γιατί είμαι υποχρεωμένος να περιμένω εκεί μέσα' θα μπορούσα και να το θεωρήσω σαν ένα χώρο ευχάριστης κοινωνικής συναναστροφής γιατί εκεί συναντιέμαι με άλλους ανθρώπους»
«Η πρόστυχή μου ύπαρξη υποκρίνεται μπρος στη ζωή»
«Δεν παραπονιέμαι για τη φρίκη της ζωής. Παραπονιέμαι για τη φρίκη της δικής μου ζωής.»
«Η λαμπρότητα ενός ωραίου ηλιοβασιλέματος, με καταθλίβει μ' όλη του την ομορφιά. Μπροστά σ' ένα τέτοιο θέαμα πάντα λέω : πόσο ευχαριστημένος πρέπει να νιώθει ένας ευτιχισμένος άνθρωπος αντικρίζοντας αυτόν τον ήλιο»
«Ότι είναι αγωνία το βλέπω. Κι ότι είναι χαρά δεν το νιώθω»
«Ζω πάντα στο παρόν. Το μέλλον δε το γνωρίζω. Το παρελθόν δεν το έχω πια»
«Ποτέ δεν αγαπάμε κανέναν. Αγαπάμε αποκλειστικά την εικόνα που διαμορφώνουμε για κάποιον. Αυτό που αγαπάμε είναι μια δική μας κατασκευή, στην ουσία δεν αγαπάμε παρά τον εαυτό μας»
«Οι περισσότεροι άνθρωποι υποφέρουν από την ασθένεια του να μην ξέρουν να πουν αυτό που βλέπουν ή αυτό που σκέφτονται»
«Πλήξη είναι, να σε βαραίνει η ανία του κόσμου, η στεναχώρια του να ζεις, η κούραση του να έχεις ζήσει. Η πλήξη είναι, στην ουσία, η σαρκική συνείδηση της εκτεταμένης κενότητας των πραγμάτων. Αυτός όμως που βρίσκεται στο έλεος της πλήξης είναι καταδικασμένος σ ένα κελί δίχως όρια»
«Είναι εύκολο να απομακρύνεις τους ανθρώπους. Αρκεί να μην τους πλησιάζεις»
«Απαλλαγείτε από το παιδαριώδες σφάλμα της αναζήτησης του νοήματος των πραγμάτων και των λέξεων. Τίποτα δεν έχει νόημα»
«Η ζωή μου φέρνει μια ακαθόριστη ναυτία κι η μετακίνηση μου την επιδεινώνει»
«Η μοναδική τραγωδία είναι η αδυναμία μας να συλλάβουμε τον εαυτό μας στην τραγικότητά του»
~~~~~~~~~~~~
Προηγούμενες καταχωρήσεις για τον Φερνάντο Πεσσόα:
- No 212
- No 328
- No 329
- No 330
- No 331
- Νο 415
- No 496
Δημοσίευση σχολίου