Costa Pinheiro (Πορτογαλία).
Δεν έχω κανέναν να του ανοίξω την καρδιά μου. Η οικογένειά μου δεν καταλαβαίνει τίποτε. Τους φίλους μου δεν μπορώ να τους σκοτίζω με τέτοια. Δεν έχω πραγματικά επιστήθιους φίλους, κι ακόμα κι να υπήρχε κάποιος με τη συνηθισμένη έννοια, δεν θα ήταν επιστήθιος όπως εγώ εννοώ τη λέξη. Είμαι ντροπαλός και δεν μ’ αρέσει να μιλάω για τα βάσανά μου. Ένας επιστήθιος φίλος είναι το ιδανικό μου, ένα από τα όνειρα που κάνω στον ξύπνιο μου, αλλά ποτέ δεν θα τον έχω. Δεν υπάρχει ιδιοσυγκρασία που να μου ταιριάζει, δεν υπάρχει σ’ αυτόν τον κόσμο χαρακτήρας με την παραμικρή πιθανότητα να πλησιάζει τον επιστήθιο φίλο που ονειρεύομαι. Ας μη μιλάμε πια γι’ αυτό.
Fernando Pessoa: Εγώ και οι «άλλοι» (Printa)
Fernando Pessoa: Εγώ και οι «άλλοι» (Printa)
4 σχόλια:
Η περιγραφή του βιβλίου και το βιογραφικό σημείωμα είναι από το lemoni.gr:
"Pessoa" στα πορτογαλικά σημαίνει πρόσωπο, άτομο. Ήταν ακόμα μια σύμπτωση, μέσα στις τόσες της ζωής, να είναι αυτό το πραγματικό επώνυμο ενός ανθρώπου που έκανε βίωμά του την ύπαρξη πολλών διαφορετικών προσωπικοτήτων μέσα του. Ο Φερνάντο Πεσσόα ψάχνει, ψάχνει βαθιά μέσα του για ν' ανακαλύψει ολοένα και περισσότερες πτυχές του, ολοένα και περισσότερα πρόσωπα και να τους δώσει φτερά για να λειτουργήσουν "αυτόνομα", ως ανεξάρτητοι άνθρωποι με σάρκα και οστά. Η εσωτερική αναζήτηση του ποιητή είναι το βασικό θέμα αυτού του βιβλίου, που παρουσιάζει τον Πεσσόα να αποκαλύπτεται όλο και περισσότερο, μέσα από σημειώσεις ημερολογίου, επιστολές αλλά και "έργα" των δικών του δημιουργημάτων, που ο ίδιος αποκαλεί "ετερωνύμους του". Σ' όλες αυτές τις εξομολογήσεις κυριαρχεί κάτι που άλλοι αποκαλούν απαισιοδοξία και άλλοι αναγνωρίζουν ως την ενδόμυχη αγωνία του σύγχρονου ανθρώπου, που κάποια πιο ευαίσθητη ψυχή έτυχε να νιώσει εντονότερα από τους γύρω της.
*
Φερνάντο Πεσσόα: Πορτογάλος ποιητής, δοκιμιογράφος και θεατρικός συγγραφέας (1888-1935). Τα περισσότερα από τα έργα του δημοσιεύτηκαν μετά το θάνατό του. Εκτός από τα έργα που υπέγραφε με το όνομά του (το "ορθώνυμό" του), χρησιμοποίησε μια σειρά από "ετερώνυμα" (τα πιο γνωστά: Alvaro de Campos, Ricardo Reis και Alberto Caeiro, στον χώρο της ποίησης, Bernardo Soares στον χώρο της πεζογραφίας - ο συγγραφέας του "Βιβλίου της ανησυχίας"). Σε μια βιβλιογραφία του που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Παρουσία" ("Presenca"), το 1928, ο ίδιος ο ποιητής σημειώνει: "Τα έργα του Fernando Pessoa ανήκουν σε δύο κατηγορίες, που ονομάζουμε ορθώνυμα και ετερώνυμα έργα. Δεν μπορούμε να μιλήσουμε για ανώνυμο ή για ψευδώνυμο, γιατί δεν πρόκειται γι αυτό. Στην περίπτωση του ψευδώνυμου, το έργο είναι του δημιουργού προσωπικά, αλλά υπογεγραμμένο μ' ένα όνομα που δεν είναι το δικό του• το ετερώνυμο έργο είναι του δημιουργού έξω από το πρόσωπό του, είναι μια πλήρης προσωπικότητα, που έπλασε ο ίδιος, όπως θα ήταν τα λόγια ενός προσώπου σ' ένα δράμα του". Ο Pessoa θεωρείται ένας από τους ριζικότερους ανανεωτές της σύγχρονης λογοτεχνίας στις αρχές του 20ου αιώνα.
~~~~~~~~~~~~
Άλλες καταχωρήσεις για τον Πεσσόα:
No.212 - Η «Θαλασσινή Ωδή» και άλλα ποιήματα
No.328 - Αντίνοος
No.329 - Πίσω από τις μάσκες-Σημειώσεις ενός λαθρεπιβάτη της ζωής
No.331 - Το βιβλίο της ανησυχίας
No.415 - Ποιήματα
Aπό “Το Δέντρο” τ.153-154/ Χειμώνας 2006
Ζω πάντα στο παρόν. Το μέλλον δεν το γνωρίζω. Το παρελθόν δεν το έχω πια. Το ένα με βαραίνει σαν τη δυνατότητα για όλα, και το άλλο σαν τη πραγματικότητα του τίποτα. Δεν έχει ούτε ελπίδες ούτε νοσταλγίες. Γνωρίζοντας τι ήταν η ζωή μου μέχρι σήμερα – τόσες φορές και τόσο έντονο αντίθεση προς τις επιθυμίες μου – δεν μπορώ να προβλέψω για την αυριανή ζωή μου, παρά ότι θα είναι ακριβώς αυτό που δεν μπορώ να προβλέψω, αυτό που δεν επιθυμώ, αυτό που θα μου επιβληθεί εκ των έξω, μέχρι και με τη μεσολάβηση της ίδιας μου της βούλησης. Δεν υπάρχει τίποτε στο παρελθόν μου που να φέρνω ξανά στη μνήμη μου με τη μάταιη επιθυμία να επαναληφθεί. Δεν ήμουν ποτέ τίποτε παραπάνω από τα ίχνη και το ομοίωμα του εαυτού μου. Το παρελθόν μου είναι ότι ακριβώς δεν κατόρθωσα να γίνω. Ούτε οι αισθήσεις των περασμένων στιγμών δεν ξυπνούν τη νοσταλγία μου: η αίσθηση κατέχει τη συγκεκριμένη στιγμή’ όταν αυτή περάσει, γυρίζει σελίδα και η ιστορία συνεχίζει, όχι όμως και το κείμενο.
Σκοτεινή και φευγαλέα σκιά ενός δένδρου της πόλης, ήχος ελαφρύς του νερού στάζει στη θλιμμένη λιμνούλα, κανονικότητα του γρασιδιού – κήπος δημόσιος σ’ ένα δειλινό διστακτικό -, εσείς είστε, αυτή τη στιγμή το σύμπαν ολόκληρο για μένα, γιατί είστε το πλήρες περιεχόμενο της συνειδητής μου αίσθησης. Δεν ζητώ τίποτα παραπάνω από τη ζωή από το να τη νιώθω να χάνεται, αυτά τα απρόβλεπτα βράδια, ανάμεσα στα άγνωστα παιδιά που παίζουν στους κήπους αυτούς, οι οποίοι οροθετούνται από τη μελαγχολία των δρόμων που τους περιβάλλουν, κάτω από τα ψηλά κλαριά των δένδρων και τον γέρικο ουρανό όπου τ’ αστέρια ξαναρχίζουν.
Φερνάντο Πεσόα
Απόδοση: Άννυ Σπυράκου
Περί των άλλων "pessoa" του Πεσόα γράφει και ο Ανδρέας Παγουλάτος.
Από το ΔΙΑΒΑΖΩ - τ.390, Νοε.1998
Ο Φερνάντο Πεσσόα, η ετερωνυμία και η δημιουργία προσώπου
(απόσπασμα)
Η ετερωνυμία σημαίνει λοιπόν την πιο ριζοσπαστική συνεισφορά του Πεσσόα στις πρωτοπορίες και τους μοντερνισμούς του 20ου αιώνα. Με την δημιουργία των ετερωνύμων, ο πολυσύνθετος ποιητής ανοίγει ένα πλάγιο, δύσκολο ίσως, αλλά αποτελεσματικό δρόμο για να οδηγηθεί σε μια βαθύτερη διερεύνηση της Ύπαρξης, σε μια εσωτερική ταυτότητα. Όλα αυτά τα ετερώνυμα και ιδίως ο Αλβάρο ντε Κόμπος, που ξεπερνάει προκλητικά τις αναστολές και αυτολογοκρισίες του ορθώνυμου Πεσσόα, με μια γεμάτη ενθουσιασμό φουτουριστική εκφραστική δεινότητα, ο στοχαστικός -και δέσμιος μερικές φορές της παιδείας και της σκέψης του- επικούρειος και στωικός νεοπαγανιστής Ρικάρντο Ρέις και ο γαλήνιος Ελευθερωτής- από κάθε μεταφυσική, θρησκευτική και επιστημονική σύμβαση- και Δάσκαλος και των τριών άλλων, ο Αλμπέρτο Καέιρο, εκφράζουν αντιθετικές και αντινομικές αισθήσεις και ιδέες, με διαφορετικούς ποιητικούς τρόπους. Ζουν και βιώνουν με τον τρόπο του ο καθένας τα αισθήματα του ορθωνύμου, αλλά και όσα διαγράφει ή αποφεύγει να αισθανθεί και να νιώσει ο ίδιος και έτσι, διερευνώντας βαθύτερα τον κόσμο των έλξεων και των επιθυμιών, τις πιο λεπτές αποχρώσεις και τις πιο κρυμμένες δυναμικές της ύπαρξης, φέρνουν στο φως στοιχεία από αυτό που ήταν: " πιο κοντά στην αρχή των πραγμάτων…", έστω και αν το τότε ολοκληρωμένο πρόσωπο του διασκορπίστηκε "έσπασε ο καθρέπτης όπου κοιταζόμουν ανάλαχτος…" .
Η διαφυγή και αργή- μεταθανάτια;- δικαίωση (αλλά και η "καταδίκη" , κατά κάποιο τρόπο) ενός ποιητή όπως ο Πεσσόα, θα είναι, επίσης, η ετερωνυμία, μέσα από την "ποιητική ολοκλήρωση" του καθενός από τα ετερώνυμα και την παράλληλη, παρά τις έντονες αφετηριακές και θεσμικού τύπου αντιθέσεις τους, τάση εναρμόνισης. Η έννοια, όμως, εναρμόνιση θα πρέπει να θεωρείται εδώ σαν ένα είδος εσωτερικής ισορροπίας των αντίθετων, που κρατούν, πάντως, τα αντινομικά, αλλά και συμπληρωματικά, ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους.
Από την περίοδο που δημιουργούνται τα ετερώνυμα, ο ίδιος ο ορθώνυμος ποιητής είναι σα να νιώθει πιο ελεύθερος, πιο αδέσμευτος κι ανεξάρτητος. έτσι, μέσα από ένα πολύπλοκο, μερικές, τουλάχιστον, φορές, παιχνίδι αντιθέσεων και εσωτερικής διαπάλης, μέσα από μια σειρά "στοχαστικών συνδυασμών" θα οδεύει, με την απαραίτητη συνεργασία των ετερωνύμων, προς την ολοκλήρωση ενός προσώπου, που ήταν απαραίτητο, πρώτα, να διαιρεθεί- ή να πολλαπλασιαστεί- σε τέσσερα διαφορετικά πρόσωπα, ώστε το καθένα τους να υπάρξει σαν πρόσωπο, με τον ποιητικά ιδιόμορφο και "ιδιοσύστατο" λόγο του. οι ποιήσεις, δηλαδή, δε θα σταματήσουν, στην διάρκεια ολόκληρης της ζωής του, να του προσφέρουν τους αναγκαίους πόρους, να του φέρνουν τα απαραίτητα στοιχεία και υλικά, για να συντελεστεί με ιεροτελεστική βραδύτητα, αλλά και σταθερά, η δημιουργία του προσώπου
…
Από το ίδιο τεύχος του ΔΙΑΒΑΖΩ
Γράφει ο Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής
Σχόλια σχετικά με την περίπτωση Πεσσόα
Ο Φερνάντο Πεσσόα είθισται να εξετάζεται ως πρωτοφανές φαινόμενο της παγκόσμιας λογοτεχνίας επειδή είναι n μοναδική περίπτωση συγγραφέα στα δυτικοευρωπαϊκά γράμματα που δημιούργησε παραλλαγές και συμπληρώσεις του εαυτού του μέσω φανταστικών μορφών ποιητών πεζογράφων κριτικών σχολιαστών και διανοουμένων των οποίων η παραγωγή είναι ευρύτερη από εκείνη του ίδιου του γενήτορά τους. Αυτό το τέχνασμα του Πεσσόα δεν φαίνεται να είναι ένα κάποιο παιχνίδι αλλά μια βασανιστική ψυχολογική ανάγκη ενός ατόμου που από την περίοδο της εφηβείας του ως τα τέλη του βίου του είναι σε θέση να υπάρχει επειδή συνομιλεί και συμβιώνει με κομμάτια του εαυτού του έκαστο των οποίων μπορεί να ζήσει αυτοτελώς αλλά μόνο το διαρκώς μεταβαλλόμενο και επεκτεινόμενο σύνολό τους επιτρέπει στον ίδιο τον Πεσσόα να ζήσει. Οι «ετερώνυμοι» δεν προσφέρουν λογοτεχνικό έργο κατ' απαίτηση του Πεσσόα: ανήκουν σε λογοτεχνική σχολή ή λογοτεχνικό κίνημα έχουν εργογραφία, λεπτομερές βιογραφικό σημείωμα και μοίρα στο ταρό, αλληλοσυμπληρώνονται ή αλληλοϋποβλέπονται και αλληλοκατηγορούνται Αυτή η κανονικότητα τους εντάσσει στην πραγματικότητα: είναι ολοκληρωμένα και φυσιολογικά όντα σε αντίθεση με τον Πεσσόα που δεν έχει άλλον ορίζοντα εκτός εκείνου του ταπεινού χώρου εργασίας του και των ταπεινών διαμερισμάτων όπου ζει μόνος του. Το παράδοξο της τύχης είναι πως στα πορτογαλικά η λέξη «πεσσόα» (προφέρεται «πσόα») σημαίνει «πρόσωπο» και ηχεί όπως περίπου το personna αλλά και το «κανείς» (personne.)
Αυτή είναι μια πλευρά της σημασίας των «ετερώνυμων» που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για ψυχολογικές αναλύσεις και ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις αλλά και για συγκρίσεις των έργων των κυριοτέρων «ετερώνυμων» μεταξύ τους, καθώς και σε σχέση με το έργο που ο Πεσσόα έχει υπογράψει με το όνομά του. Τέτοιες συγκρίσεις επιτρέπουν το συμπέρασμα πως το συνολικό έργο των «ετερωνύμων» και του Πεσσόα διακρίνεται για την εσωτερική του συνοχή, που οδηγεί από έναν εκρηκτικό παγανισμό (στα ποιήματα του Αλμπέρτο Καέιρο) σε μια στοχαστική αναδίπλωση, που δεν στερείται μεγαλοπρέπειας (στο Βιβλίο της Ανησυχίας του Μπερνάρντο Σουάρς). Αυτή η συνοχή, που σε κάθε περίπτωση υποστηρίζεται και αναδεικνύεται από έναν πλούσιο, χειμαρρώδη και πηγαίο λόγο υπερβαίνει τις συμβάσεις του συμβολισμού ή του υπερρεαλισμού (σχολών που μοιάζουν να έχουν συγγένειες με το έργο του Πεσσόα), τονίζοντας με εμμονή το δέος του ποιητή μπροστά στο θαύμα του κόσμου, μπροστά στα αποκαλυπτόμενα σε ώρες έκστασης ή ονείρου, μπροστά στα μικρά και κρυμμένα, που η αποκάλυψή τους δίνει άλλη εικόνα του κόσμου, μπροστά στις ελάχιστες δονήσεις, ικανές ωστόσο να μεταβάλλουν την υφή, τη σύσταση και την πεμπτουσία των πραγμάτων. Υπό αυτή την έννοια, το έργο του Πεσσόα οφείλει να διαβάζεται ως ένα σύνολο, που συμβαίνει να χρωματίζεται κατά τις απόψεις των «ετερώνυμων», των οποίων το έργο δεν είναι τυχαίο, αλλά επί ορισμένης τροχιάς, έτσι που ένα ολόκληρο πλανητικό σύστημα ισορροπεί. Αν λοιπόν θεωρήσουμε πως η περίπτωση Πεσσόα ως δημιουργού ενός συνολικού έργου είναι ένα φαινόμενο, η μοναδικότητά του οφείλεται στην ανατροπή της στοιχειώδους σύμβασης στη λογοτεχνία της Δυτικής Ευρώπης, που αποδίδει σε χαρακτήρες, δηλαδή σε φτιαχτές φωνές, τις σκέψεις του συγγραφέα, καθιστώντας εν προκειμένω τον συγγραφέα εκφραστή και φερέφωνο των σκέψεών του, οι οποίες προσωποποιούνται και ορθώνονται απέναντί του, όχι κατ' ανάγκη φιλικές, αλλά οπωσδήποτε επαρμένες και μεγαλόψυχες, αν ο συγγραφέας λυγίσει υπό το βάρος τους. Εδώ, αντιθέτως, έχουμε να κάνουμε με παράταξη «αληθινών» προσώπων, που προσδιορίζουν το «άτομο» (pessoa / personne) του συγγραφέα.
Από αυτή την άποψη, το έργο του Πεσσόα απορρυθμίζει τον αναγνώστη, που η λογοτεχνική παραγωγή της Ευρώπης έχει εξοικειώσει να άγεται από το συγγραφέα, και τον υποχρεώνει να είναι εκείνος ο ρυθμιστής της πορείας προς συνάντηση προσώπων, λες και προχωρώντας σε ένα Λαβύρινθο, έχει την επιλογή της εξόδου. Έτσι, ο αναγνώστης δεν αναμένει να συναντήσει κάποιο Μινώταυρο, αλλά μορφές και εκλεκτικές συγγένειες. Αν οι μορφές αυτές φέρουν ονόματα όπως, για παράδειγμα, Αλμπέρτο Καέιρο, Ρικάρντο Ρέις, Μπερνάντο Σουάρς, οι εκλεκτικές συγγένειες μπορεί να περιορίζονται σε μία από αυτές τις μορφές ή σε περισσότερες.
Εξίσου σημαντικοί είναι οι «υπο-ετερώνυμοι», δηλαδή πρόσωπα που εμφανίζονται για λίγο, καταλείπουν μικρό σε έκταση έργο ή συμμετέχουν σε κάποια ομάδα ή διαμάχη. Αυτά τα πρόσωπα, ως αδιέξοδα ή ως συμπληρώματα, αποτελούν τη διακόσμηση ή το περίβλημα του έργου, είναι κάτι το αξιοπερίεργο και, εντέλει, μία συνοδεία των βασικών προσώπων.
Η εμμονή στη διαρκή σύνδεση των «ετερώνυμων» με τον Πεσσόα συσκοτίζει την αξία κάθε «ετερώνυμου» αυτοτελώς και περιορίζει τη συνολική συμβολή του Πεσσόα στα στενά πλαίσια μιας παράδοξης περίπτωσης. Αποτρέπει επίσης από την παρατήρηση πως το συνολικό έργο, συχνά απλωμένο εν θερμώ στο χαρτί, κουβαλάει σκωρίες και ξένα σώματα, που αν εκπλήσσουν με την παρουσία τους, δεν είναι δυνατό να κατατάξουν τον Πεσσόα στη χορεία των συγγραφέων που βασανίζουν το λόγο, όπως συμβαίνει με τον Καβάφη, αλλά είναι δυνατό να τον τοποθετήσουν στην παρέα του Ρεμπό (Εκλάμψεις) ή του Λοτρεαμόν (Τα άσματα του Μαλντορόρ). Αν σε αυτή την άποψη υπάρχει ίχνος αλήθειας, τότε ο Πεσσόα είναι συγγραφέας του 19ου αιώνα σύμφωνα με το στίχο του Ρεμπό: «Πρέπει να είναι κανείς αποφασιστικά μοντέρνος». Έτσι ίσως εξηγείται και η «ανακάλυψή» του εκτός των ορίων της Πορτογαλίας, πενήντα περίπου χρόνια μετά το θάνατό του.
Δημοσίευση σχολίου