Τετάρτη, Οκτωβρίου 06, 2010

No 711


Η παιδεραστία
Ο έρωτας των αρχαίων Ελλήνων έχει διπλό χαρακτήρα. Είναι έρωτας προς τις γυναίκες και έρωτας προς τούς άνδρες, με την πλήρη υποταγή τού γυναικείου φύλου, ο υψηλός έρωτας είναι κυρίως προς τούς άνδρες. και για την ακρίβεια προς το νεαρά αγόρια, τούς παίδες, εξ ου και η λέξη παιδεραστία και παιδεραστής. ο ερωμένος ήταν νέο παιδί στην περίοδο της ήβης, απ' τα 14 ως τα 20, αλλά ο Πλάτων στο Συμπόσιο (18 Ι ΟΕ) μας πληροφορεί πώς συνήθως άρχιζαν νωρίτερα, πριν ακόμα εμφανιστεί το γένι στα παιδιά. Βέβαια αυτός ήταν ο κανόνας, γιατί γνωρίζουμε πώς ο Ευριπίδης ήταν ερωτευμένος με τον τραγικό ποιητή Αγάθωνα όταν ο τελευταίος ήταν ήδη 40 χρονών, λέγοντας πώς δεν είναι μόνον όμορφη η άνοιξη των ωραίων παιδιών, αλλά και το φθινόπωρό τους. το ερωτικό πάθος ήταν τόσο μεγάλο ώστε οδηγούσε σε σκηνές άγριας ζηλοτυπίας, ή σε περίπτωση άρνησης οδηγούσε και σε αυτοκτονία, όπως μας παραδίδει η Σούδα για κάποιον Μέλητο. Ο εραστής, αν τύχαινε ο ερωμένος να τον βασανίζει, έχανε τον ύπνο του. Περνούσε συχνά όλη τη νύχτα έξω απ' την πόρτα τού σπιτιού τού αγαπημένου του, κι αυτό λεγόταν «θυραυλεϊν» ή τού έκανε καντάδες προσπαθώντας με το τραγούδι να τού μαλακώσει την καρδιά. Είναι τα περίφημα «παρακλαυσίθυρα» τραγούδια, αυτά δηλαδή πού έλεγε κλαίγοντας έξω άπ' την πόρτα. το όνομα τού αγαπημένου του το έγραφε στα δέντρα, στους τοίχους, στους δρόμους, παντού, προσθέτοντας συνήθως δίπλα τη λέξη καλός (δηλαδή ο τάδε είναι ωραίος, ή αγαπώ τον τάδε). Ο Ησύχιος στη λέξη «Δήμος καλός» μας πληροφορεί ότι «έθος ήν τοίς έρασταίς (ήταν συνήθιο οι εραστές) επιγράφειν πανταχού τα των παίδων ονόματα» (εικ. 12). Ή παιδεραστία ήταν διαδομένη σε πάρα πολλές πόλεις - κράτη, όχι όμως σε όλες, καθώς πληροφορεί ο Ξενοφών (Λακεδαιμονίων Πολιτεία 2.13) πού λέει πώς υπάρχουν και εκείνοι οι οποίοι απαγορεύουν εξ ολόκληρου να πλησιάζουν οι εραστές τα αγόρια. Ή παιδεραστία στην Ελλάδα, λέει ο Λουκιανός, πώς αναπτύχθηκε μεταγενέστερα και το αποδίδει στην άνθιση της φιλοσοφίας και της έρευνας πού οδήγησε στον παιδεραστικό έρωτα. Ή μυθική παράδοση αναφέρει ως πρώτο παιδεραστή, το βασιλιά της Θήβας Λάιο πού απήγαγε το νεαρό Χρύσιππο, ο Αχιλλέας και ο Πάτροκλος ήταν ζευγάρι παιδεραστικό, καθώς παραδίδουν μεταγενέστεροι συγγραφείς, το ίδιο και ο Αχιλλέας κι ο Αντίλοχος, ο γιος τού Νέστορα. για τον έρωτα τού Αχιλλέα και τού Πάτροκλου ο Αισχύλος έγραψε την τραγωδία Μυρμιδόνες. Ο ίδιος έγραψε και την τραγωδία Λάιος για τον έρωτα προς το Χρύσιππο. Ο Σοφοκλής διαπραγματεύθηκε παιδεραστικούς έρωτες στην τραγωδία Νιόβη και στο σατιρικό δράμα Αχιλλέως ερασταί. Κι ο Ευριπίδης έγραψε τραγωδία με τίτλο Χρύσιππος. Γι' αυτό και πολλοί, καθώς αναφέρει ο Αθηναίος, αποκάλεσαν την τραγωδία παιδεράστρια. Ολόκληρη φιλολογία αναπτύχθηκε γύρω άπ' τον έρωτα των αγοριών. ο Στησίχορος εγκαινίασε ένα ποιητικό είδος, τα παίδια ή παιδικά, δηλ. τα παιδεραστικά ποιήματα και γνωρίζουμε πώς ο Στράτων κατάρτισε ολόκληρη ανθολογία αποκλειστικά από παιδεραστικά ποιήματα πού σώζονται στο 12ο βιβλίο της Παλατινής Ανθολογίας με τίτλο Στράτωνος Μούσα Παιδική (δηλ. παιδεραστική ποίηση). Ρήτορες όπως ο Λυσίας κι ο Δημοσθένης (αν είναι γνήσιος ο λόγος πού τού αποδίδεται) έγραψαν ερωτικούς λόγους. «Είς έρως γνήσιος, ο παιδικός (δηλ. ο παιδεραστικός) έστιν» διακήρυσσαν, καθώς παραδίδει ο Πλούταρχος (είκ.13).

Ανδρέας Λεντάκης: Η ερωτική ζωή στην αρχαία Ελλάδα (περιοδικό Αρχαιολογία τχ. 10)

4 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Ή Κρήτη είναι το πρώτο κράτος πού ξέρουμε πώς καθιέρωσε νομοθετικά και θεσμικά την παιδεραστία για λόγους παιδαγωγικούς και κοινωνικούς. τις πληροφορίες αντλούμαι άπ' τον Έφορο στο 10ο βιβλίο των Γεωγραφικών τού Στράβωνα. ο εραστής απήγε τον ερωμένο πού τον κρατούσε περίπου δύο μήνες μαθαίνοντάς του διάφορα πράγματα. Μετά επέστρεφαν πανηγυρικά, πρόσφερε θυσία έναν ταύρο κι έκανε δώρα στον ερωμένο. Αν τού είχε φερθεί άσχημα, η σχέση διακόπτονταν και καταγγέλλονταν, αν όχι συνεχίζονταν. και αν ένα παιδί, τέκνο πλουσίων και επιφανών γονέων, δεν κατάφερνε να βρει εραστή, τότε αυτό το θεωρούσαν ντροπή και προσβολή βαριά. τον εραστή τον έλεγαν φιλήτορα, ενώ τον ερωμένο κλεινόν. Ή φράση «Κρήτα τρόπον» (άλά Κρητικά) σημαίνει, όπως παραδίδει ο Ησύχιος, «το παιδικοίς χρήσθαι». Στη Σπάρτη, κατ' επίδραση της Κρήτης, αναπτύχθηκε θεσμικά η παιδεραστία. ο Αιλιανός παραδίδει πώς οι Έφοροι τιμωρούσαν τον ωραίο νέο αριστοκρατικής οικογένειας πού δεν είχε εραστή (ούδενός έρώντα των καλώς πεφυκότων και τούτον έζημίωσαν), όπως και εκείνον πού προτιμούσε για τα λεφτά κάποιον πλούσιο από έναν έντιμο φτωχό. και στην περίπτωση πού έκανε κάποιο παράπτωμα ο ερωμένος, το μειράκιον, θεωρούσαν πώς αυτό είναι συννωστό λόγω της απειρίας και της μικρής ηλικίας, άλλά τιμωρούσαν γι' αυτό τον εραστή πού τον θεωρούσαν υπεύθυνο. αυτό δείχνει και τον παιδαγωγικό σκοπό της παιδεραστίας. ο Μάξιμος Τύριος γράφει πώς στη Σπάρτη ο άντρας αγαπούσε το αγόρι μόνο σαν ένα ωραίο άγαλμα και ότι πολλοί άνδρες αγαπούσαν ένα αγόρι κι αντίστροφα ένα αγόρι πολλούς άντρες. ο Ξενοφών στον Κυνηγετικό (12.20) γράφει πώς ο έρως αυτός συγκρατούσε και τούς δύο από το να κάνουν άπρεπα πράγματα γιατί όταν τον έβλεπε ο αγαπημένος του, τότε αυτός προσπαθούσε να είναι ακόμη καλύτερος. ο εξιδανικευμένος έρωτας των Λακώνων πού αναφέρει ο Μάξιμος Τύριος δεν ήταν πραγματικότητα με την έννοια της μη σαρκικής σχέσης.
Ή λέξη κυσολάκων σημαίνει το παιδικοίς χρήσθαι όπως και το λακωνίζειν πού χρησιμοποιεί ο Αριστοφάνης στις Θεσμοφοριάζουσες. Στη Βοιωτία ήταν πολύ διαδομένη η παιδεραστία. ο Ξενοφών γράφει πώς οι Βοιωτοί, ο άντρας και το αγόρι, ζούνε μαζί σαν νάναι παντρεμένοι (Βοιωτοί άνήρ και παίς συζυγέντες όμιλώσιν). οι Θηβαίοι είχαν αναπτύξει πολύ την παιδεραστία κι είναι γνωστό πώς ο περίφημος Ιερός Λόχος των 300 πολεμιστών ήταν 150 ζευγάρια εραστών και ερωμένων, καθώς παραδίδει ο Πλάτων και άλλοι συγγραφείς. στην Αθήνα ο θεσμός της παιδεραστίας αναπτύχθηκε διαφορετικά από τη δωρική παιδεραστία. 'Ένα σχόλιο στον Φαίδρο μάς πληροφορεί πώς ο Σόλων καθόρισε με νόμο σε πόσην απόσταση θα πρέπει ο εραστής να ακολουθεί τον ερωμένο κι επιπλέον, κι αυτό είναι και το σημαντικότερο, απαγόρευσε στους δούλους να γυμνάζονται (το ξηραλοιφείν) και να έχουν παιδεραστικές σχέσεις (τό έράν). ο παιδεραστικός δηλ. έρως ήταν ίδιο μόνο των ελευθέρων, χωρίς αυτό βέβαια να εμποδίζει έναν ελεύθερο να χρησιμοποιεί ερωτικά τα αγόρια των δούλων. Ή παιδεραστία φαίνεται πώς αναπτύχθηκε στα γυμναστήρια όπου οι νέοι πάλευαν γυμνοί κι εκεί μαζεύονταν οι εραστές, γι' αυτό υπήρχαν ειδικοί νόμοι πού απαγόρευαν σ' οποιονδήποτε να μπαίνει μέσα και όριζαν επίσης και το ωράριο. ο Διογένης ο Λαέρτιος αναφέρει πώς ο Δράκων έγραψε νόμο, τον όποίο ψήφισε και ο Σόλων, εκείνος πού δινόταν για λεφτά να μην έχει πολιτικά δικαιώματα και να μην άνεβαίνει στο βήμα. Είναι γνωστό πώς στην Αθήνα και στον Πειραιά λειτουργούσαν ανδρικά πορνεία όπου υπήρχαν μειράκια, βασικά δούλοι και αιχμάλωτοι πολέμου. Υπήρχαν όμως και περιπτώσεις πού εκπορνεύτηκαν και εκδόθηκαν στα πορνεία και ελεύθεροι πού υπέκυψαν στο πάθος τους, όπως ο διαβόητος Τίμαρχος πού τον κατηγόρησε ο Αισχίνης. ο λόγος αυτός είναι πολύτιμος, γιατί μάς δίνει πάρα πολλές πληροφορίες καθώς και τη νομοθεσία.

Ανώνυμος είπε...

Σύμφωνα λοιπόν με τούς αθηναϊκούς νόμους, αν κάποιος ελεύθερος εκδίδονταν για λεφτά, τότε δεν είχε δικαίωμα να μηνύσει, να ανέβει στο βήμα της βουλής, να προτείνει. Επρόκειτο δηλ. για στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων, η λεγόμενη «ατιμία». το τέλος της πολύκροτης δίκης είναι γνωστό. ο Τίμαρχος καταδικάστηκε και μη αντέχοντας την ατιμία, αυτοκτόνησε. Τόσο είχε διαβοηθει, ώστε, καθώς πληροφορεί ο Ησύχιος, τούς «ήταιρηκότας» (δηλ.τούς εκπορνευόμενους επί χρήμασι) «Τιμάρχους έλεγον», ο Τίμαιος (στον Πολύβιο) αναφέρει ότι ο Δημοχάρης πού είχε έκπορνευθεί και «δούλευε» βασικό με το στόμα (ήταιρηκέναι μέν τοίς άνω μέρεσι τού σώματος, ούκ είναι αξιον το ίερόν πύρ φυσάν) δεν ήταν κατάλληλος να σβήνει με φύσημα τη φλόγα τού θυσιαστηρίου.
Ο περίφημος μαθητής τού Σωκράτη Φαίδρος Απ' τον Οποίο πήρε και το όνομα ο διάλογος τού Πλάτωνα, κατάγονταν από άριστο κρατική οικογένεια της 'Ήλιδας. Συνελήφθη αιχμάλωτος και πουλήθηκε δούλος σε έναν πορνοβοσκό στον Πειραιά πού τον εγκατέστησε σε πορνείο όπου τον γνώρισε ο Σωκράτης πού τον αγάπησε όχι μόνο για τη μεγάλη του ομορφιά αλλά και για το λαμπρό πνεύμα του. Έπεισε τούς πλούσιους φίλους του, τον Κρίτωνα λένε άλλοι, άλλοι τον Κέβη το Θηβαίο, και τον εξαγόρασαν. ο Φαίδρος έγινε φιλόσοφος και το βίο του μάς διέσωσε ο Διογένης Λαέρτιος. Ή παιδεραστία ήταν διαδομένη στη Σίφνο και στη Χαλκίδα άπ' όπου βγήκαν οι παροιμιακές φράσεις σιφνιάζειν και χαλκιδίζειν για τούς παιδεραστούντες. οι Μασσαλιώτες «έθηλύνθησαν» τόσο πολύ ώστε φορούσαν γυναικεία ρούχα και γενικά από την τρυφή έφέροντο ως «γυναικοπαθουντες» κι έτσι βγήκε η παροιμία «πλεύσειας εις Μασσαλίαν» δηλ. σού εύχομαι να πάς στη Μασσαλία, γιατί προφανώς εκεί θα έβρισκε, έναν παιδεραστικό παράδεισο. από τις πληροφορίες πού έχουμε η παιδεραστία φαίνεται πώς ήταν διαδομένη στο Ρήγιο άπ' όπου κατάγονταν και ο ποιητής Ίβυκος, ο «έρωτομανέστατος περί τα μειράκια» όπως λέει η Σούδα, στη Μυτιλήνη όπου ο Αλκαίος τραγούδησε τον έρωτα των αγοριών, στη Σικυώνα, στη Θεσσαλία, στην Κόρινθο και τις αποικίες της Αμβρακία, Κέρκυρα, Συρακούσα, στη Ρόδο, την Αλικαρνασσό, στις σπαρτιατικές αποικίες τού Τάραντα, της Κνίδου, στα Μέγαρα όπου γινόταν και διαγωνισμός φιλιού μεταξύ των αγοριών προς τιμήν τού ωραίου Διοκλή. την παιδεραστία είχαν αναπτυγμένη και οι Μακεδόνες.

Ανώνυμος είπε...

Για να γίνει κατανοητό πόσο σύμφυτο στοιχείο της ελληνικής κοινωνικής, καλλιτεχνικής και πολιτικής ζωής ήταν η παιδεραστία αναφέρουμε χαρακτηριστικά ότι βασιλείς ποιητές, καλλιτέχνες, φιλόσοφοι, πολιτικοί, αθλητές, είχαν τέτοιους ερωτικούς δεσμούς πού έμειναν γνωστοί στην ιστορία. ο Αλέξανδρος συνδεόταν ερωτικά με τον Ηφαιστίωνα και το Βανώα, ο Πτολεμαίος με το Γαλέστη, ο Άρχέλιος με τον Κρατεύα, ο Πεισίστρατος με το Σόλωνα το νομοθέτη, ο Ευριπίδης με τον Αγάθωνα, ο Σοφοκλής με το Δημοφώντα, ο Πίνδαρος με το Θεόξενο, ο Θέογνις με τον Κύρνο, ο Άνακρέων με τον Κλεόβουλο, το Σμερδια και το Βάθυλλο, ο Σωκράτης με τον Αλκιβιάδη και το Φαίδρο, ο Πλάτων με το Δίωνα, το Φαίδρο και τον Αστέρα, ο Κρίτων με τον Άστύοχο, ο Παρμενίδης με το Ζήνωνα, ο ρήτορας Δημοσθένης με τον Αρίσταρχο και τον Κνωσίωνα, ο Φειδίας με τον Παντάρκη, ο Ησίοδος με το Βάτραχο, ο Όρφεύς με τον Κάλαι . Μην ξεχνάμε πώς και στο επίπεδο των θεών έχουμε παρόμοιες σχέσεις όπως τού Δία με το Γανυμήδη, τού Απόλλωνα με τον Άδμητο, τον Κυπάρισσο, τον Υάκινθο και τον Κινύρα, τού Ποσειδώνα με τον Πέλοπα, τού Ηρακλή με τον Ύλα και τού Διόνυσου με τον Άμπελο και τον Πρόσυμνο. Παρόλο πού η ανδρική πορνεία ήταν διαδομένη στην Αθηνά, όπως πληροφορεί ο Σχολιαστής τού Αριστοφάνη (ΕΙρήνη στ.II), εντούτοις θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι ο έρως αυτός ήταν υψηλό αίσθημα πού ενέπνεε και δε σήμαινε θηλυπρέπεια. Ήταν ίδιο των Ελευθερών και είναι χαρακτηριστικό ότι οι τύραννοι τον καταδίωξαν εξαιτίας των ισχυρών δεσμών πού δημιουργούσε και αποτελούσε κίνδυνο για την ανατροπή της τυραννίας. Έξάλλου οι τυραννοκτόνοι Αρμόδιος και Αριστογείτων ήταν ένα τέτοιο ζευγάρι και ερωτική αντιζηλία και βεντέτα προκάλεσε τη δολοφονία τού Ίππαρχου. δεν έχει καμιά σχέση με την παιδεραστία και την ομοφυλοφιλία της Ρώμης όπου έχουμε πλήρη παρακμή.

Ανδρέας Λεντάκης: Η ερωτική ζωή στην αρχαία Ελλάδα (περιοδικό Αρχαιολογία τχ. 10, 2/1984)

Ανώνυμος είπε...

Ο λεσβιακός έρως
Για τη γυναικεία ομοφυλοφιλία έχουμε πολύ λίγα στοιχεία, κι αυτό εξαιτίας της ανδροκρατικής κοινωνίας πού ασχολήθηκε φιλολογικά με ότι έκαναν βασικά οι άνδρες. Γνωρίζουμε βέβαια για τη Σαπφώ. Στη Σπάρτη ήταν ευρύτατα διαδομένη κι όπως πληροφορεί ο Πλούταρχος στο βίο τού Λυκούργου είχαν σε τέτοια υπόληψη τα ερωτικά ζητήματα, ώστε παντρεμένες και ευυπόληπτες γυναίκες μπορούσαν να συνάπτουν σχέσεις ακόμα και με άγαμα κορίτσια. στους Έρωτες τού Ψευδολουκιανού διαβάζουμε πώς οι λεσβιάζουσες ύποζώνονταν όλίσθους δερμάτινους και κάναν ερωτα γυναίκα με γυναίκα σαν να ήταν με άντρα. 'Έκαναν και την τριβαδική «ασέλγεια». Διάσημη έμεινε η Φιλανινίδα για ένα βιβλίο πού είχε φαίνεται σκίτσα για ερωτικές στάσεις και κυρίως έρωτες λεσβιακούς (άνδρογύνους έρωτας ασχημονούσα). Μερικές εταίρες είχαν λεσβιακές σχέσεις μεταξύ τους, όπως προκύπτει άπ' τον εταιρικό διάλογο τού Λουκιανού «Κλωνάριον και Λέαινα».

Ανδρέας Λεντάκης: Η ερωτική ζωή στην αρχαία Ελλάδα (περιοδικό Αρχαιολογία τχ. 10, 2/1984)