No 663

Γιάννης Τσαρούχης

Το ζήτημα της ομοφυλοφιλίας στη μελέτη των έργων του Τσαρούχη δεν μπορεί λοιπόν να μας ενδιαφέρει μόνο στενά, ως θέμα, δεν ήταν δηλαδή απλώς μια ακόμα, μεταξύ άλλων, ιδιαίτερη θεματική ενότητα των έργων του, όπως για παράδειγμα τα νεοκλασικά σπίτια, αλλά πρέπει να εκτιμηθεί στον ευρύτερο δομικό ρόλο που διαδραμάτισε σε όλη του την ανέλιξη’ μας ενδιαφέρει, επειδή έχει καθοριστικό, λειτουργικό ρόλο τόσο στην εσωτερική ψυχοδιανοητική και ιδεολογική του συγκρότηση, στον τρόπο που σκεπτόταν και έβλεπε, όσο και στο σύνολο των κοινωνικών του σχέσεων, στον βαθμό που καθόριζε φιλίες, συνεργασίες, συμπάθειες και αντιπάθειες, στον βαθμό που προκαθόριζε επιλογές και δυνατότητες. Με ενδιαφέρει επίσης, γιατί με τη μοναχική του στάση, με τη συνέπειά του στις ιδέες του και τις επιθυμίες του, έδειξε ένα υψηλό παράδειγμα θάρρους, μια τόλμη που το τίμημά της δεν ήταν διόλου μικρό.
Είναι προφανές ότι την ομοφυλοφιλία ο Τσαρούχης δεν τη βίωσε μόνο εσωτερικά, βουβά, ως προσωπική ιδιαιτερότητα, ως απαγορευμένη σαρκική έλξη, ως ηθικό διχασμό, αλλά τη βίωσε και κοινωνικά, όταν θέλησε να την εκφράσει, στον βαθμό που του επιτρεπόταν ελεύθερα, τόσο στη συμπεριφορά του, όσο κυρίως στην τέχνη του. Ήταν λοιπόν για αυτόν ένας διαρκής αγώνας, ένας αγώνας τιμής, που τον έδωσε μέχρι τέλους, ολομόναχός’ και κάτι περισσότερο: Νομίζω ότι, στο πλαίσιο της ιδιαίτερης, πλατωνικής έμπνευσης θρησκευτικότητας του, τη διαχειρίστηκε εσωτερικά, διανοητικά, όσο και σωματικά-βιωματικά, ως όχημα-τρόπο, ως δυνατότητα εκστατικής και θεϊκής ανύψωσης, που τον οδηγούσε –αν δεχθούμε ότι η μύησή του σε όσα αναφέρει η Διοτίμα στο Συμπόσιο ήταν βιωμένη –σε μια μυστική και εκστατική αισθητική. Η ομοφυλοφιλία, ως στοιχείο της προσωπικότητάς του και συνάμα ως εσωτερικό κίνητρο της διαμόρφωσής της, τον οδήγησε στην πλέον απομακρυσμένη μεθόριο της φιλοσοφίας, της ηθικής και της αισθητικής: εκεί που οι εντασιακές τους σχέσεις γίνονται αλήθειες μέσα από τη βίωσή τους στην πράξη.
Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον να μελετήσουμε το γεγονός της παρατεταμένης έμφοβης σιωπής γύρω από το ομοερωτισμό, ο οποίος δειχνόταν με τα έργα του κατ’ επανάληψη δημοσίως σχεδόν απροκάλυπτα. Στη δημόσια σφαίρα η διαρκής απειλή των ποικίλων κατασταλτικών και λογοκριτικών μηχανισμών ενσωματώνεται στις συνειδήσεις υπό τη μορφή της αυτολογοκρισίας.
Η σιωπή του ίδιου του ζωγράφου για αυτό που ζωγράφιζε μας θέτει ήδη μπροστά σε ένα ζήτημα άνισης, ασύμμετρης εφαρμογής των απαγορεύσεων, των ορίων της δημόσιας ηθικής και των ανοχών της. Ο ελεύθερος, μέχρις ενός σημείου, να εκφραστεί ζωγραφικά Τσαρούχης, να απεικονίσει και να εκθέσει ομοερωτικά θέματα, πειθαρχούσε στους κώδικες της αποσιώπησης αυτών των θεμάτων στο πεδίο του λόγου. Ως εκ τούτου είχε συναίσθηση των κινδύνων, «μετρούσε τα λόγια του» πολύ πιο προσεκτικά, είτε μιλούσε για τη δική του δουλειά είτε για έργα άλλων’ έζησε λοιπόν μέσα στην αποσιώπηση των βιωμάτων, των σκέψεων και των συναισθημάτων του, τουλάχιστον μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980.

Ευγένιος Ματθιόπουλος: Προσεγγίζοντας με σεμνή αναίδεια τη ζωή και το έργο του Γιάννη Τσαρούχη στο Γιάννης Τσαρούχης 1910-1936 (Μουσείο Μπενάκη)
.