Pedro Filipe Carreira Rodrigues (Πορτογαλία)Ο ΑΝΤΟΝΙΟ ΜΠΟΤΤΟ ΚΑΙ ΤΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ ΑΙΣΘΗΤΙΚΟ ΙΔΕΩΔΕΣ (1932)
Ο Αντόνιο Μπόττο είναι ο μόνος Πορτογάλος ποιητής, από όσους γνωρίζω να υπάρχουν, τον οποίο μπορεί κανείς να υποδείξει καθαρά ως εστέτ’ όρος που τον προσδιορίζει επακριβώς, χωρίς να προσθέτει ούτε να αφαιρεί τίποτε. (…)
Το έργο του Αντόνιο Μπόττο παρουσιάζει γεωμετρική αντιστοιχία με όλα όσα μπορεί κανείς να προσδοκά από το έργο ενός εστέτ. Υμνεί τη ζωή, αλλά με τις ίδιες λέξεις την αρνείται: αυτό που αισθάνεται σ’ αυτήν ως ωραίο είναι αυτό που χάνεται από αυτήν. Υμνεί το γυναικείο και το ανδρικό σώμα αδιακρίτως: αν κάποιο είναι ωραίο, ποια η μεταξύ τους διαφορά για τον εστέτ; Ως ποιητής, ως καλλιτέχνης, έχει εμπνευστεί τόσο από τους ήρωες όσο και από τους εγκληματίες – όταν δείχνουν όμορφοι μέσα στο χρυσό φως του ήλιου. Γι’ αυτόν – όπως εξάλλου για το Ευαγγέλιο – την ίδια ομορφιά έχει η βροχή που ποτίζει το χωράφι του δίκαιου και το χωράφι του άδικου. Και για να υποστηρίξουμε αυτά που λέμε, θα παραθέσουμε, όχι έναν μόνο στίχο ή ένα μόνο απόσπασμα του έργου του καλλιτέχνη, αλλά ολόκληρο το έργο του, επειδή μέσα εκεί δεν υπάρχει ούτε μια γραμμή που θα μας διέψευδε.
Η απόδειξη μας έχει ολοκληρωθεί. Πριν κλείσουμε όμως, υπάρχει ένα σημείο που επιθυμούμε, όχι να αποδείξουμε, αλλά να διευκρινίσουμε: εδώ και αρκετόν καιρό, η ψυχολογική ηλιθιότητα μερικών επέλεξε να δημιουργήσει ένα τεχνητό σκάνδαλο με αφορμή τον τρόπο με τον οποίο ο Αντόνιο Μπόττο υπογραμμίζει την αγάπη του για την ανδρική ομορφιά. Όποιος έχει διαβάσει προσεκτικά τη μελέτη αυτή δεν έχει ανάγκη από διευκρινίσεις, διότι βρίσκονται μέσα στην απόδειξη. Υπάρχουν όμως πολλοί που έχουν ανάγκη να τους δίνονται εξηγήσεις γι’ αυτό που έχει ήδη εξηγηθεί. Σ’ εκείνους λοιπόν απευθύνονται οι τελευταίες αυτές γραμμές.
Ο εστέτ που είναι καλλιτέχνης, είναι καλλιτέχνης, το έχουμε αποδείξει, από αντίδραση προς το εχθρικό περιβάλλον που δεν του επιτρέπει να είναι μόνο εστέτ. Φυσικό είναι ότι, σ’ αυτή του την αντίδραση, μόνο με τα πιο προκλητικά στοιχεία του αισθητικού ιδεώδους μπορεί να πλήξει αυτό το περιβάλλον. Κάθε καλή άμυνα περιέχει και μια αντεπίθεση. Και από όλα τα στοιχεία του αισθητικού ιδεώδους, εκείνο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικότερα ως όπλο κατά της καταπίεσης του περιβάλλοντος μας είναι η ιδέα της ανδρικής ομορφιάς’ έτσι ο Αντόνιο Μπόττο τη χρησιμοποιεί με σταθερότητα και επιμονή τις οποίες πρέπει, όχι μόνο να κατανοήσουμε, αλλά και να επαινέσουμε. Ο Αντόνιο Μπόττο είναι ένας Έλληνας εστέτ γεννημένος σε μακρινή εξορία. Αγαπά τη χαμένη πατρίδα του με το παράφορο πάθος του ανθρώπου που δεν θα μπορέσει να την ξαναδεί ποτέ. Γι’ αυτό και το έργο του έχει κάτι το παράξενο, το νοσταλγικό και μελαγχολικό. Μοιάζει με την ασθενική λάμψη που έρχεται τις ασέληνες νύχτες απ’ τον ουρανό, ποιος ξέρει από πού, και βάφει με μαύρο ασήμι την ανήσυχη μοναξιά της θάλασσας.
Fernando Pessoa: Λογοτεχνικά δοκίμια (Printa)
2 σχόλια:
Το «António Botto e o Ideal Estético em Portugal», απόσπασμα του οποίου μας παρουσιάζει σήμερα ο ReyCorazón είναι ένα δοκίμιο του Φερνάντο Πεσσόα, που πρωτοδημοσιεύθηκε στο νεωτεριστικό λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό πορτογαλικό περιοδικό Contemporânea (τ. 3 – Ιούλ.1922). Πρόκειται για ένα υποστηρικτικό κείμενο που ο Πεσσόα έγραψε με την ευκαιρία της δεύτερης έκδοσης των «Canções» του Αντόνιο Μπόττο.
O António Thomaz Botto (1897- 1959), όπως είναι ολόκληρο το όνομά του, υπήρξε μια από τις πιο σημαντικές φωνές στην gay λογοτεχνία. Γεννήθηκε στην μικρή ιστορική πόλη Αμπράντες της κεντρικής Πορτογαλίας, που είναι χτισμένη στην δεξιά όχθη του Τάγου, όπου ο πατέρας του εργαζόταν ως λεμβούχος. Πέντε χρόνια μετά την γέννησή του η οικογένειά του μετακομίζει στην αραβική συνοικία Αλφάμα της Λισαβόνας, γνωστή και σαν "συνοικία των fados".
Ο νεαρός Μπόττο, λόγω της ανεπαρκούς του μόρφωσης, αναγκάζεται να αλλάξει πολλά επαγγέλματα ως ανειδίκευτος, ώσπου να καταφέρει να κερδίσει μια θέση διοικητικού υπαλλήλου σε δημόσια υπηρεσία. Κατά την διετία 1924-1925 εργάζεται στην στην τότε πορτογαλική αποικία της Αγκόλα. Όλες αυτές οι εμπειρίες του, η απασχόλησή του ως υπάλληλος βιβλιοπωλείου που του έδωσε την ευκαιρία να γνωρίσει πολλούς ανθρώπους των γραμμάτων, αλλά κυρίως η ζωή που έζησε στην Αλφάμα, σ’ αυτή την πολύχρωμη, ζωντανή, χαρούμενη και γραφική περιοχή, θα επηρεάσουν βαθιά τον αισθητικό ποιητή.
Το 1917, σε ηλικία μόλις είκοσι χρόνων, εκδίδει την πρώτη ποιητική του συλλογή (Τrovas) και κατά τα επόμενα τρία έτη 1919, 1920 και 1921 εκδίδει κατά σειράν τρία ακόμα βιβλία του τα οποία, όμως, περνούν απαρατήρητα, μέχρι που το 1922 ξεσπάει το «σκάνδαλο Canções». Επιστρέφω στην αρχή του σχολίου αφού αναφέρομαι στο εγκωμιαστικό και προκλητικό άρθρο που γράφει ο Φερνάντο Πεσσόα με την ευκαιρία της δεύτερης έκδοσης των «Canções», αυτό, δηλαδή, που είναι και το θέμα της καταχώρησης του ReyCorazón. Στο άρθρο του αυτό, ο Πεσσόα εξαίρει το κουράγιο και την ειλικρίνεια του Μπόττο να υμνήσει, ως γνήσιος εστέτ, χωρίς αισχύνη τον ομοφυλοφιλικό έρωτα. Οι κοινωνικοί κύκλοι της Λισαβόνας σκανδαλίζονται από τους σαφείς και απροκάλυπτους στίχους του, ο ποιητής γίνεται δακτυλοδεικτούμενος και αποκτά την «κακή φήμη» που θα τον ακολουθήσει διά βίου. Οι συντηρητικοί αντιδρούν και διαμαρτύρονται στις αστυνομικές αρχές για την ανηθικότητα του βιβλίου και τα Canções κατάσχονται το 1923. Σπουδαστές καθολικού κολλεγίου απαιτούν την αποδοκιμασία τους σύμφωνα με το τελετουργικό της Ιεράς Εξέτασης (auto da fe, φθάνουν μάλιστα στο σημείο να ζητήσουν την παραδειγματική τιμωρία του ίδιου του Mπόττο προτείνοντας να του επιβληθεί η ποινή του απαγχονισμού (!!!). Παρ’ όλα αυτά, οι πλείστοι των καλλιτεχνών και των διανοουμένων, προεξάρχοντος του Πεσσόα, που ήταν στενός φίλος του, εκδότης του και μεταφραστής του στις αγγλικές εκδόσεις των ποιημάτων του, αναλαμβάνουν αμέσως την υπεράσπισή του με επικριτικά, για τους πολέμιούς του, άρθρα τους.
Μέσα σε ένα χρόνο το σκάνδαλο καταλαγιάζει και ακολουθεί η άρση της απαγόρευσης της κυκλοφορίας των Canções που θα συνεχίσουν να εκδίδονται σε αρκετές αναθεωρημένες εκδοχές τους.
O Aντόνιο Μπόττο, συνεχίζει να παράγει πλούσιο και ποικίλο έργο: ποιητικές συλλογές, θέατρο, διηγήματα, ανθολογίες, νουβέλες, διηγήματα, ιστορίες για παιδιά, και επαινείται από πολλούς σύγχρονούς του μεγάλους λογοτέχνες: Αντόνιο Ματσάδο, Μιγκέλ ντε Ουναμούνο, Βιρτζίνια Γουλφ, Λουίτζι Πιραντέλλο, Στέφαν Τσβάιχ, Ράντγιαρντ Κίπλινγκ, Τζέημς Τζόυς, Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα και άλλους.
Ωστόσο, παρά την θεματική ποικιλία του έργου του, η ομοερωτική ποίηση ήταν αυτή που έκανε γνωστό τον Μπόττο. Μια ερωτική ποίηση απροκάλυπτα εκθειαστική για το αρσενικό μα που παράλληλα περιγράφει την μελαγχολία και τη θλίψη μαζί με τα έντονα στοιχεία της gay επιθυμίας καθώς και την τραγωδία της χαμένης ανδρικής νεότητας – των άλλων και αυτού του ίδιου.
από διάφορες ξένες πηγές
Τρία ποιήματα από ισάριθμες ποιητικές συλλογές του μοντερνιστή Αntonio Botto, περιλαμβάνονται στην Ανθολογία Ομο-ερωτικών Ποιημάτων «Η Έλξη των Ομωνύμων» (εκδ. Οδυσσέας): Το 21 από τις «Αισθητικές σπανιότητες» (Curiosidades Estéticas του 1924), το 19 από τα «Μικρά Γλυπτά» (Piquenas Esculturas, του 1925) και το 5 από την «Ζωή που σου έδωσα» (A Vida Que Te Dei του 1938). Διαβάζοντάς τα έχεις την εντύπωση ότι είναι γραμμένα από έναν σύγχρονο ποιητή και ας έχουν γραφτεί στις αρχές του 20ού αιώνα. Πέρα δε από τον διάχυτο αισθησιασμό και τη σωματικότητά τους, δεν σου αφήνουν καμμία αμφιβολία για το αυθεντικό του gay βιώματος που περιγράφει ο ποιητής και που μοιάζει κι αυτό τόσο σύγχρονο ώστε ενώνεται με το δικό σου gay βίωμα και ας απέχετε μεταξύ σας, χρόνια, εποχές και χιλιόμετρα. Έτσι που οδηγείσαι στη σκέψη πως η αντίληψη ότι «η ζωή κάποιου δεν μπορεί να είναι όμοια με τη ζωή κάποιου άλλου» δεν ισχύει ως γενική αρχή για τους ομοφυλόφιλους, και στην εξήγηση για τους ισχυρούς δεσμούς αλληλεγγύης που αναπτύσσονται μεταξύ των απανταχού gay. Μένει να γίνει κατανοητό από όλους τους ομοφυλόφιλους, ακόμα κι αν κάποιοι νομίζουν ότι είναι σε πλεονεκτική θέση, ότι αυτή η αλληλεγγύη αποτελεί την βασική πτυχή για την συνοχή που είναι απαραίτητη για την εξάλειψη των ανισοτήτων και την επιτυχία των στόχων του gay κινήματος.
Δημοσίευση σχολίου