Charles Chaplin-Μα τι έχεις; Έκανε η μία ξανθούλα άσπρη σαν κρίνος, με μαύρα μάτια, στην άλλη, μια ρωμαλαία κόρη με κόκκινα μάγουλα και καστανά θερμά μάτια.
Αυτή, χωρίς ν’ απαντήσει, τίποτε να πει, την έσφιξε περισσότερο στο στήθος της και με μανία, με δίψα ζήτησε τα χείλια της.
-Δεν μπορώ!... εστέναξε στη φίλη της, που έκανε να φύγει. Άφησέ με!...
Εκείνη παραιτήθηκε, ή οι πνοές των λουλουδιών όλο πάθος την έσφιξαν, την παρέλυσαν, την έκαναν κάτι να επιθυμεί, κι αυτό το κάτι ξέσπασε σ’ ένα φίλημα, φίλημα μακρύ, ηδονικό, ένα ρούφηγμα μανιακό της ηδονής που σαλεύει, θαμπώνει το νου, τα μάτια και κάνει τον άνθρωπο να ζει σβηστά, σβηστά κι όμοιος με τις μεθυσμένες των δέντρων πνοές
Δημοσθένης Βουτυράς: Όταν σκάνε τα λουλούδια… (Πολύχρωμος Πλανήτης)
5 σχόλια:
Δημοσθένης Βουτυράς: Όταν σκάνε τα λουλούδια...
Πρόλογος: Χριστίνα Ντουνιά
Επίλογος: Βάσιας Τσοκόπουλος
Το διήγημα του Δημοσθένη Βουτυρά, Όταν σκάνε τα λουλούδια, δημοσιεύτηκε το 1913, στα Γράμματα της Αλεξάνδρειας, ενώ το βρίσκουμε στην συλλογή διηγημάτων του με τίτλο Τριανταδύο διηγήματα, το 1921. Μέσα σ' αυτό το μικρό διήγημα, ο Βουτυράς τοποθετεί την πρώτη άμεση, γυμνή, όσο και αφοπλιστική σκηνή λεσβιακού ερωτισμού στη νεοελληνική λογοτεχνία. Στο διήγημα Όταν σκάνε τα λουλούδια, ο ρεαλισμός της περιγραφής τα φέρνει όλα στο φως. Είναι προφανές ότι η δημοσίευση του διηγήματός του, εντάσσεται μέσα στο πνεύμα του ηδονισμού και του αισθητισμού που διαποτίζει τα λογοτεχνικά και τα κριτικά κείμενα των Γραμμάτων.
Ο δύσμορφος Λούμας με τον καταπιεσμένο και εμμανή ερωτισμό είναι ένας ήρωας που ταιριάζει περίφημα στο πάνθεον των ψυχικά άρρωστων και κοινωνικά απροσάρμοστων τύπων του Βουτυρά. Ωστόσο η εμβόλιμη ερωτική σκηνή που αναφέρεται απερίφραστα στη γυναικεία ομοφυλοφιλία, εντάσσεται σε μια θεματική που για πρώτη και ίσως μοναδική φορά παρουσιάζεται στην πεζογραφία του. Το «Όταν σκάνε τα λουλούδια» είναι εντέλει ένα διήγημα πού αποτυπώνει την – περιφερειακή έστω- επίδραση του αισθητισμού στο έργο του Βουτυρά μέσα από το πρίσμα των αλεξανδρινών του συνεργασιών. Οι αισθησιακές περιπτύξεις των δύο κοριτσιών πού παρακολουθεί ο ηδονοβλεψίας Λούμας, πριν τρέξει ολόγυμνος για να ριχτεί στο γκρεμό, δικαιώνονται λογοτεχνικά στις σελίδες αυτού του περιοδικού, όπου η λεσβιακή θεματική βρίσκει φιλόξενο έδαφος.
Εκδόσεις Πολύχρωμος Πλανήτης * Μάρτιος 2010.
Πολύ όμορφο απόσπασμα :-)
Μια φρέσκια ματιά... σχεδόν εκατό χρόνων
Κρημνιώτη Π. (Αυγή, 13/04/2010)
Όταν το 1921 δημοσιεύεται το μικρό διήγημα "Όταν σκάνε τα λουλούδια..." στη συλλογή "Τριανταδυό διηγήματα" (εκδ. Χ. Γανιάρη) αφού είχε προηγηθεί η δημοσίευσή του στο περιοδικό "Γράμματα" της Αλεξάνδρειας (1913), ο Δημοσθένης Βουτυράς είναι ήδη γνωστός τόσο στο αναγνωστικό κοινό όσο και στους κύκλους των διανοουμένων της εποχής. Ο ήρωας του, ο κακάσχημος Λούμας, ενταγμένος κι αυτός στον γνώριμο καμβά των περιθωριακών χαρακτήρων του Βουτυρά, ακολουθώντας το ηδονοβλεπτικό του πάθος, οδηγείται σ' έναν κήπο να παρακολουθεί την ερωτική περίπτυξη δυο νεαρών γυναικών. Η αφοπλιστική λιτότητα και η δύναμη του ρεαλισμού του Βουτυρά αναδεικνύουν το μεγαλείο της περιγραφικής του δεινότητας η οποία έχει ήδη επαινεθεί από την κριτική της εποχής. Ωστόσο η ερωτική σκηνή ανάμεσα στις δύο γυναίκες κάθε άλλο παρά εναρμονίζεται με τα ειωθότα της εποχής. Σύμφωνα τόσο με τη Χριστίνα Ντουνιά που υπογράφει την εισαγωγή της έκδοσης, όσο και με τον Βάσια Τσοκόπουλο, επιμελητή των Απάντων του διηγηματογράφου, που υπογράφει τον επίλογο, με το συγκεκριμένο διήγημα ο συγγραφέας δίνει "την πρώτη άμεση, γυμνή, όσο και αφοπλιστική σκηνή λεσβιακού ερωτισμού στη νεοελληνική λογοτεχνία".
Η συγκεκριμένη έκδοση αναδεικνύει αυτή την παράμετρο, ιδίως μέσα από την εισαγωγή της Χριστίνας Ντουνιά η οποία πληροφορεί επαρκώς για τα νεωτερικά στοιχεία που υιοθετούν τα Αλεξανδρινά "Γράμματα" με κυριότερο "την υποστήριξη της ελεύθερης έκφρασης της ερωτικής επιθυμίας". Πέραν όμως αυτής της παραμέτρου και της φιλολογικής της αξίας, για τον αναγνώστη και τούτο το διήγημα αποκαλύπτει το μέγεθος ενός δημιουργού που η παρατεταμένη, και από αρκετούς μελετητές του επαρκώς τεκμηριωμένη, απομάκρυνσή του από το λογοτεχνικό προσκήνιο δεν στάθηκε ικανή να μειώσει τη διηγηματογραφική του αξία και σημασία της στη λογοτεχνία μας. Αρκεί να σταθεί κανείς στον τρόπο με τον οποίο στο συγκεκριμένο διήγημα ο Βουτυράς αντιπαραβάλει τα δεδομένα του. Την ανοιξιάτικη ομορφιά της φύσης με την ανείπωτη ασκήμια του Λούμα, τη δροσιά και την υγεία που αποπνέουν τα δυο νεαρά κορίτσια, παρότι η πράξη τους αντίκειται στην καθεστηκυία της εποχής, απέναντι στη νοσηρότητα του ήρωά του. Έτσι λοιπόν το "Όταν σκάνε τα λουλούδια..." πέραν όλων των άλλων παραμένει ένα ακόμα επαρκές τεκμήριο της τέχνης του Βουτυρά που αν και έγραψε μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα φανερώνεται με απαράμιλλη φρεσκάδα στον 21ό αιώνα.
Γιατί μας ενδιαφέρει το έργο του Βουτυρά σήμερα;
Του Βάσια Τσοκόπουλου (Αυγή, 13/4/2010)
Ο Βουτυράς, στο περιθώριο του λογοτεχνικού σκηνικού για πολλές δεκαετίες ξαναβγαίνει τώρα στο προσκήνιο και το έργο του προκαλεί νέο ενδιαφέρον. Το έργο αυτό μιλά άμεσα και καταλυτικά σε ανθρώπους που το πρωτογνωρίζουν· πολλοί ανατρέχουν για να το διαβάσουν, να το διασκευάσουν ή να το μελετήσουν. Διηγήματα του Βουτυρά έχουν διασκευαστεί τα τελευταία χρόνια σε σενάρια, σε κόμικς, σε μουσική, σε θέατρο... Το έργο του Βουτυρά κλείνει μέσα του ευρύ φάσμα τρόπων, πρωτόγνωρες λογοτεχνικές εικόνες, τολμηρά θέματα και αναπάντεχες προσεγγίσεις· εκπέμπει σήμερα μια απρόσμενη ζωντάνια που ξεπερνά τα όρια της λογοτεχνίας και διασταυρώνεται με ζωτικά προβλήματα της εποχής μας. Πού και γιατί; Να μερικά ψήγματα απάντησης:
Πρώτα πρώτα είναι ένα έργο που μιλά έντονα για την κοινωνική αδικία και παρακινεί τον αναγνώστη να την αντιστρατευτεί. Τον παρακινεί όμως όχι με ιδεολογικό ή πολιτικό λόγο, αλλά με καθαρά λογοτεχνικό. Είναι ένα έργο αταλάντευτα αγωνιστικό. Κι ακόμα δεν μένει μόνο στην κοινωνική επιφάνεια της αδικίας, αλλά την αντιστρατεύεται βαθύτερα, στην υπαρξιακή της διάσταση γι' αυτό βρίσκεται και σε μια διαρκή διαμάχη με τον θεό. Αυτό κάνει την κριτική του στην κοινωνική αδικία βαθύτερη και μονιμότερη. Κι αυτό κάνει, παρόλο τον πεσιμισμό του και την έλλειψη εμπιστοσύνης στο ανθρώπινο είδος, το έργο του Βουτυρά να είναι αταλάντευτα αγωνιστικό.
2. Ταυτόχρονα είναι εξαιρετικά μοντέρνο. Μέχρι που άρχισε να γράφει ο Βουτυράς, αλλά και πολύ μετά, οι λογοτεχνικοί χαρακτήρες, ακόμα και οι αρνητικοί, κινούνται μέσα σε ένα παραδεδεγμένο και αποδεκτό σύστημα κοινωνικών και ηθικών κανόνων. Στο έργο του Βουτυρά αυτό καταργήθηκε. Στο λογοτεχνικό ύφος η καλολογία και η συμβατική πλοκή καταργούνται, και στη θέση τους μπαίνει το ασθματικό ύφος, η κινηματογραφική αφήγηση, ο εσωτερικός μονόλογος και το ρεύμα της συνείδησης.
3. Το έργο αυτό εισάγει την ατομικότητα στο λογοτεχνικό τοπίο: δεν το ενδιαφέρει ο αντιπροσωπευτικός τύπος, αλλά η στιγμή που ο ήρωάς του κάνει τη διαφοροποίησή του, την εξέγερσή του, εκεί δηλαδή που τα βάζει με την καθεστηκυία πραγματικότητα ή λογική είτε με ένα έγκλημα ή με την αυτοκτονία, με μια ενέργεια, μια εμμονή ή οτιδήποτε άλλο.
4. Υπάρχει, λοιπόν, ένα εκρηκτικό μείγμα σε αυτό το έργο: ο πόλεμος με την αδικία και ταυτόχρονα η ατομικότητα. Είναι το στοιχείο που δεν μπόρεσε να του συγχωρέσει η αριστερά (ή μήπως δεν μπόρεσε να το καταλάβει;).
5. Η πόλη στο έργο του Βουτυρά, είναι η σύγχρονη πόλη, δηλ. η εσωτερικευμένη πόλη, οι σχέσεις της, ο αστικός πολιτισμός, είτε πρόκειται για το σαλόνι με το πιάνο, τη λαϊκή γειτονιά, την ταβέρνα, ή τα υπόγεια και τις αποθήκες που κρύβονται οι καταδιωγμένοι ήρωες των διηγημάτων του. Η γλώσσα του είναι η μικτή δημοτική της πόλης, όπως την περιέγραφε ο ίδιος. δηλ. η γλώσσα που μιλάμε σήμερα.
6. Ο πόνος για τα ζώα, τα οποία αντιμετωπίζει σαν τη φυσική παρουσία της ζωής και δίνει στα πάθη τους φιλοσοφικές προεκτάσεις. Τα κείμενα του Βουτυρά συναντούν και συνδιαλέγονται με τις ευαισθησίες μας απέναντι στα ζώα.
7. Όπως συνδιαλέγονται και με τις σημαντικότερες ανησυχίες και διλήμματα του σύγχρονου ανθρώπου. Οι ήρωές του συνήθως ταλαντεύονται και ταλανίζονται από εσωτερικές συγκρούσεις. Σε ένα διήγημα ο διανοούμενος χαρακτήρας αφού πρώτα επικρίνει εκείνους που κυνηγούν το χρήμα («Α είναι αδύνατο, αδύνατο εγώ να κάνω έτσι! Τι λες! Για λεφτά να κάνω έτσι! Για τον Θεό... Και είναι ζωή αυτή;») στρέφει την επίκριση και προς τον εαυτό του: «Αυτό θελήσανε, το χρήμα και το κατόρθωσαν. Ναι, θυσίασαν τη ζωή τους αλλά το απολαύσανε (...) Εσύ όμως να δούμε τι ζητάς;
Αλήθεια τι ζητώ; είπε. Κάτι όμως ζητώ, κάτι! Τι; Ό,τι σκέπτομαι το βαριούμαι, βλέπω ότι δεν είναι αυτό που ζητώ!..».
Ας στρέψουμε αυτό το ερώτημα προς το έργο του Βουτυρά: Τι αναζητά αυτό το έργο; Σίγουρα αναζητά την ελευθερία και τη δικαιοσύνη. Αυτά φωνάζει μέσα από τις αντιφάσεις και την απελπισία των ηρώων του, τις σκοτεινές περιγραφές του, τον πόνο του και την ειρωνεία του, τη σκληρότητα και την τρυφερότητά του, όλες τις περιπέτειες της ανθρώπινης ψυχής που αναβιώνει. Τ' αναζητά και μέσα από τη φανταστική λογοτεχνία του, μια καταδίκη του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού, του ολοκληρωτισμού και του πολέμου. Το έργο αυτό ανοίγει την ήπειρο της Ουτοπίας στην ελληνική λογοτεχνία και του αιτήματος για ένα άλλο κόσμο.
Μας ενδιαφέρουν όλα αυτά τα οποία γράφτηκαν πριν 90 ή 100 χρόνια και γίνονται μέσα στο έργο αποκλειστικά με λογοτεχνικούς όρους, χωρίς ίχνος κομματικής στράτευσης; Αν ναι, τότε μπορούμε να αγνοήσουμε τον εξοβελισμό του Βουτυρά από το σώμα της νεοελληνικής γραμματείας και να στραφούμε πάλι στο έργο του.
* Ο Βάσιας Τσοκόπουλος είναι ιστορικός, επιμελητής των Απάντων του Δημοσθένη Βουτυρά.
Δημοσίευση σχολίου