Και άλλα τοιαύτα κατάλληλα εις την περίστασιν και αστεία εκρυφομιλούσαν' φανερά όμως δεν ετόλμα κανείς να είπη τίποτε' διότι εφοβούντο τον Αλκιδάμαντα ως κακήν γλώσσαν και υλακτικώτερον όλων των σκύλων' διά τούτο θεωρείται και ο καλλίτερος των Κυνικών φιλοσόφων και τον τρέμουν όλοι. Ο Αρισταίνετος του είπεν ότι καλά έκαμε, και τον εκάλεσε να πάρη μίαν καθέκλαν και να καθήση πλησίον του Ιστιαίου και του Διονυσοδώρου. Αλλ' αυτός απήντησεν ότι είνε γυναικώδες και μαλθακόν να κάθεται κανείς εις καθέκλαν ή σκαμνί, «όπως σεις που είσθε σχεδόν ανάσκελα ξαπλωμένοι πάνω σ' αυτά τα μαλακά κρεββάτια και εις πορφύραν και τρώγετε' εγώ και όρθιος μπορώ να δειπνήσω και να περπατώ συγχρόνως' και αν κουρασθώ θα στρώσω χάμω τον μανδύαν μου και θα ξαπλωθώ, ακουμβώντας εις τον αγκώνα μου, όπως ζωγραφίζουν τον Ηρακλή». «Κάμε όπως σου είνε πλέον ευχάριστον» είπεν ο Αρισταίνετος. Από της στιγμής εκείνης ο Αλκιδάμας περιεφέρετο και εδείπνα, όπως οι Σκύθαι, μετατοπιζόμενος προς τα αφθονώτερα τρόφιμα και ακολουθών τους περιφέροντας τα φαγητά. Αλλά και ενώ έτρωγε δεν έπαυε να ομιλή περί αρετής και κακίας και να κατακρίνη τον χρυσόν και τον άργυρον. Και ηρώτα τον Αρτσταίνετον τι τα ήθελε τα τόσα πολύτιμα ποτήρια, ενώ τα χωματένια θα έκαναν την ίδια δουλειά. Αλλ' ο Αρισταίνετος διά να παύση την φλυαρίαν του ένευσεν εις ένα υπηρέτην να του γεμίση με άκρατον και του προσφέρη ένα μεγάλο ποτήρι' εφάνη δε προς στιγμήν ότι η ιδέα του ήτο καλή και ότι θα έφερεν αποτέλεσμα, αλλά δεν εφαντάζετο πόσων κακών θα εγίνετο αρχή το ποτήρι εκείνο. Όταν έλαβε το ποτήρι ο Αλκιδάμας εσιώπησεν επί πολύ' έπειτα επλάγιασε κατά γης και στηριζόμενος εις τον αγκώνα του έμεινεν εις την θέσιν εκείνην, ημίγυμνος και κρατών το ποτήρι όπως οι ζωγράφοι παριστούν τον Ηρακλήν φιλοξενούμενον υπό του Φόλου.
Τώρα δε το ποτήρι είχεν αρχίση να κυκλοφορή και μεταξύ των άλλων συμποτών και προπόσεις εγίνοντο, αι ομιλίαι εζωήρευσαν και φώτα έφεραν οι υπηρέται, διότι είχεν αρχίση να νυκτώνη. Εν τω μεταξύ εγώ παρετήρησα ότι ο νεαρός οινοχόος, ο οποίος εστέκετο πλησίον εις τον Κλεόδημον εχαμογέλα από καιρού εις καιρόν — (πρέπει, μου φαίνεται, να αναφέρω και τα μικρά επεισόδια του γεύματος και μάλιστα εκείνα τα οποία έχουν κάποιο αστείον ενδιαφέρον) — και επρόσεχα ν' ανακαλύψω την αιτίαν των μειδιαμάτων του.
Μετ' ολίγον επλησίασε διά να πάρη το ποτήρι του Κλεοδήμου, και ο Κλεόδημος του έσφιγξε το δάχτυλον και συγχρόνως με το ποτήρι τού έδωκε δυο δραχμάς, νομίζω. Το παιδί εμειδίασεν εκ νέου διά το σφίξιμον του δακτύλου, δεν αντελήφθη όμως, φαίνεται, και το νόμισμα και, επειδή δεν το εκράτησε, έπεσε και έκαμε θόρυβον, εκοκκίνησαν δε και οι δύο κατά τρόπον ο οποίος τους επρόδιδε. Οι πλησίον ευρισκόμενοι ηρώτησαν τίνος ήτο το νόμισμα' αλλά το μεν παιδί ηρνήθη ότι του έπεσε νόμισμα, ηρνήθη δε και ο Κλεόδημος, πλησίον του οποίου εκτύπησε. Το πράγμα δεν έκαμεν εντύπωσιν και επέρασεν απαρατήρητον και μόνον ο Αρισταίνετος, ως ενόησα, το παρετήρησε' διότι μετ' ολίγον μετετόπισε το παιδί, διατάξας αυτό κρυφίως να εξέλθη, αντ' αυτού δε διέταξε με νεύμα έναν οινοχόον εκ των ενηλίκων και δυνατών, ο οποίος εφαίνετο ως ημιονηγός ή ιπποκόμος, να υπηρετή τον Κλεόδημον. Το επεισόδιον ετελείωσε τοιουτοτρόπως' θα εγίνετο δε αίτιον μεγάλης καταισχύνης εις τον Κλεόδημον εάν εγίνετο γνωστόν μεταξύ όλων των συμποτών και δεν επρολάμβανεν ο Αρισταίνετος με πολλήν δεξιότητα να δώση τέλος εις την παρεκτροπήν.
Λουκιανού: Συμπόσιον ή Λαπίθαι
σε Λουκιανού: Άπαντα, τόμος vi (εκδ. Φέξη)
3 σχόλια:
Ο Λουκιανός ο Σαμοσατεύς (περ. 120 μ.Χ. - μετ. 180 και 192 μ.Χ.) ήταν εξελληνισμένος Σύρος ρήτορας-σοφιστής και σατιρικός συγραφέας, ο δημιουργός του σατιρικού διαλόγου και από τους σημαντικότερους αττικιστές συγγραφείς της Δεύτερης Σοφιστικής.
Ο Λουκιανός ήταν Σύρος στην καταγωγή. Γεννήθηκε στα Σαμόσατα, πρωτεύουσα της Κομμαγηνής, στον πάνω Ευφράτη της Συρίας, γύρω στο 120 μ.Χ. Εκεί έλαβε τη στοιχειώδη εκπαίδευση και πέρασε τα παιδικά του χρόνια. Επειδή είχε δείξει από μικρός κάποιο ταλέντο στην τέχνη, οι γονείς του τον έστειλαν μαθητευόμενο σε κάποιο θείο του γλύπτη. Η μαθητεία του δεν κράτησε πολύ· ο νεαρός Λουκιανός έσπασε από αδεξιότητα μια πλάκα και ο θείος του τον επέπληξε αυστηρά. Έτσι, εγκατέλειψε το εργαστήρι του θείου του και επέστρεψε στο σπίτι των γονιών του.
Η έντονη φιλομάθειά του τον έκανε να στραφεί στα γράμματα (στο έργο του Περὶ τοῦ ἐνυπνίου αφηγείται πώς ενισχύθηκε αυτή του η απόφαση μετά από όνειρο που είδε τη νύχτα της επιστροφής του στο σπίτι). Αφού μελέτησε τα ελληνικά, ξεκίνησε να μάθει τη ρητορική τέχνη στις ρητορικές σχολές της Ιωνίας. Στην Αντιόχεια άσκησε τη δικανική ρητορεία, που θεωρούνταν το κατώτερο είδος ρητορικής. Στη Σμύρνη σπούδασε τη σοφιστική (ή επιδεικτική) ρητορική, κυρίως ως μέσον προσπορισμού χρημάτων. Κατόπιν άρχισε να ταξιδεύει, επιδεικνύοντας τις ρητορικές του ικανότητες, σε διάφορες πόλεις της Μικράς Ασίας, της Ελλάδας, της Μακεδονίας, της Ιταλίας και της Γαλατίας.
Ωστόσο, δεν έμενε ικανοποιημένος με τη ρητορική, και τελικά απογοητεύτηκε, θεωρώντας την ρηχή. Σε ηλικία 40 ετών, παράτησε την τέχνη του σοφιστή και στράφηκε στη φιλοσοφία. Σημαντική επίδραση είχε πάνω του η διδασκαλία του Πλατωνικού φιλοσόφου Νιγρίνου, τον οποίον εθαύμαζε. Πνεύμα κατεξοχήν ανήσυχο, εντρύφησε σχεδόν σε όλες τις φιλοσοφικές σχολές, αλλά τα φιλοσοφικά ρεύματα των Επικούρειων και των Κυνικών ήταν που προσέλκυσαν κυρίως τη συμπάθειά του. Θαύμαζε τη στάση ζωής των κυνικών φιλοσόφων, πράγμα που αντανακλάται στους χαρακτήρες πολλών διαλόγων του. Αντίθετα, αντιπαθούσε σφόδρα τους Στωϊκούς, ίσως για την πασίγνωστη τάση τους να ανακατεύονται στην πολιτική, το πομπώδες ύφος τους και τον δογματισμό τους.
Γενικά, ο Λουκιανός απεχθανόταν τους δογματισμούς, την αδιαλλαξία και τις ακραίες φιλοσοφικές διαμάχες, όπως και την επιτηδευμένη γλώσσα και τα σοφίσματα. Στο διάλογό του Ἑρμότιμος, καυτηριάζει τον δογματικό τρόπο σκέψης και την όλη ψυχολογία του "οπαδού" μιας σχολής, ενός ρεύματος ή μιας πίστης.
Το 165 μ.Χ. εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, την "πρωτεύουσα του πνεύματος" της εποχής εκείνης. Εκεί ανέπτυξε τον ιδιαίτερο τρόπο γραφής του, χρησιμοποιώντας κατά κόρον τον λιτό και απέριττο διάλογο και τη χαριτολογία. Τα έργα του έχουν ένα κωμικό, πειρακτικό ύφος, που είναι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του γνώρισμα. Συχνά όμως, ιδιαίτερα προς το τέλος της ζωής του, ο λόγος του γεμίζει με πικρία και σαρκασμό. Είναι ένας λόγος οξύς, όσο και υπεύθυνος.
Προς το τέλος της ζωής του έκανε μια δραστική στροφή σε σχέση με τα παλιά ιδανικά του. Καλλιέργησε σχέσεις με ισχυρούς ανθρώπους και έκανε αυτό ακριβώς που τόσο συχνά στηλιτεύει στα έργα του: εξασφάλισε μια θέση ανώτατου διοικητικού στην Αίγυπτο, με παχυλό μισθό.
Ο θάνατός του χρονολογείται μεταξύ των ετών 180 και 192 μ.Χ.
Ύφος και θεματολογία
Το πιο εκπληκτικό σχετικά με τον τρόπο γραφής του Λουκιανού είναι το πόσο έντεχνα χειρίζεται την ελληνική γλώσσα, ακόμη και την Αττική διάλεκτο, δεδομένου ότι δεν ήταν η μητρική του γλώσσα. Μελέτησε την Αττική διάλεκτο με τόση φροντίδα, ώστε έγινε κύριος πολλών γραμματικών τύπων και μπορούσε να εκφράζεται με ακρίβεια και σαφήνεια. Διακρίνεται για τη διαύγεια και την παραστατικότητα του ύφους του, ιδιαίτερα στις περιγραφές.
Ωστόσο, ο Λουκιανός δεν περιορίζεται στο να μιμείται τη φόρμα και τους εκφραστικούς τρόπους των συγχρόνων του και των παλαιότερων συγγραφέων. Από νωρίς αναπτύσσει ένα ιδιαίτερα προσωπικό και αναγνωρίσιμο είδος λόγου.
Χρησιμοποιεί κατά κόρον τον διάλογο για να σατιρίσει, να καυτηριάσει και να αναπτύξει τα θέματα που τον απασχολούν. Είναι ένας διάλογος λιτός και γεμάτος χαριτολογίες, απαλλαγμένος από τα περίτεχνα και πομπώδη σχήματα λόγου που συναντά κανείς συχνά σε φιλοσοφικούς διαλόγους. Ο Λουκιανός απεχθάνεται την εξεζητημένη χρήση της γλώσσας, τα παραφορτωμένα ρητορικά σχήματα, τη σοβαροφάνεια και την άμετρη χρήση της Αττικής διαλέκτου (υπεραττικισμός), και δεν χάνει ευκαιρία να τα σατιρίσει. Στα έργα του συχνά χλευάζει τους φιλοσόφους και τους ρήτορες για τον γεμάτο στόμφο λόγο τους, αντλώντας πιθανότατα και από τα προσωπικά του βιώματα ως ρήτορα κατά την νεότητά του.
Μια ακόμη τολμηρή καινοτομία του Λουκιανού είναι ότι ανέμειξε πεζό με ποιητικό λόγο. Οι διάλογοί του συχνά διανθίζονται με εκλεκτά ποιητικά αποσπάσματα και παροιμιώδεις φράσεις, που δίνουν ζωντάνια στη ροή του κειμένου.
Ο λόγος του Λουκιανού είναι αιχμηρός και διεισδυτικός. Με μεγάλη οξύνοια αποκαλύπτει και καυτηριάζει τα σφάλματα των συγχρόνων του: τη διαφθορά των ηθών, την κενοδοξία των φιλοσόφων, τη σχολαστικότητα των γραμματικών καθώς και τη δεισιδαιμονία και τη μωρία του απλού λαού. Απέναντι σε όλα τούτα τοποθετεί το ελληνικό ιδεώδες, το μέτρον ως φιλοσοφημένη στάση ζωής.
Παρότι αντιπαθούσε την αστρολογία (βλ. Ἀλέξανδρος ή Ψευδόμαντις) και τις νέες μυστικιστικές τάσεις της εποχής του, ο σκεπτικισμός του κατευθύνεται κυρίως κατά της λαϊκής δεισιδαιμονίας και της παραδοσιακής θρησκείας. Την τελευταία την αντιμετωπίζει με ορθολογικό πνεύμα. Συχνά ειρωνεύεται τις υπερβολές της μυθολογίας, όπως αυτή εκφράζεται στην ποίηση, και δε διστάζει να θίξει ακόμη και "ιερά τέρατα" της ποιητικής παράδοσης, όπως ο Όμηρος. Στην τάση του προς απομυθοποίηση είναι εμφανείς οι επιρροές που δέχτηκε από την Επικούρεια φιλοσοφία.
Συχνά καταλογίζεται στον Λουκιανό ότι ασκεί κριτική χωρίς ουσιαστικά να προτείνει λύσεις, ότι "γκρεμίζει" χωρίς να οικοδομεί κάτι νέο στη θέση των αξιών που αποκαθηλώνει. Μπορεί ωστόσο να υποστηρίξει κανείς ότι με την κριτική του οδηγεί τον αναγνώστη σε μια πιο σοβαρή και υπεύθυνη στάση ζωής, στην πορεία για την εξεύρεση λύσεων.
Σήμερα, αποδίδονται στον Λουκιανό 82 βιβλία, μερικά από τα οποία θεωρούνται νόθα. Στο έργο του κυριαρχούν οι διάλογοι. Ανάλογα με τη φύση τους, τα έργα του κατατάσσονται στις παρακάτω κατηγορίες:
Μελέτες ή επιδεικτικοί λόγοι
Αυτά είναι έργα που έγραψε ο Λουκιανός κατά την περίοδο που ασκούσε τη ρητορική, και γενικά δεν είναι αντιπροσωπευτικά του ύφους που ανέπτυξε αργότερα. Αυτά είναι:
Τυραννοκτόνος
Φάλαρις
Ἀποκηρυττόμενος
Μυίας ἐγκώμιον
Δίκη συμφώνων
Ἡρόδοτος ή Ἀετίων
Ζεῦξις
Περὶ τοῦ οἴκου
Περὶ τοῦ ἐνυπνίου
Πρὸς τὸν εἰπόντα Προμηθεὺ εἶ ἐν λόγοις.
Διάλογοι
Αυτοί διαιρούνται σε πολλές κατηγορίες, ανάλογα με το ύφος, το περιεχόμενο και την περίοδο που γράφτηκαν.
1. Αρχικά, έχουμε κωμικούς και σατιρικούς διαλόγους, που διακωμωδούν την ανθρώπινη ευπιστία και δεισιδαιμονία, την λαϊκή πίστη στους θεούς, τις φιλοσοφικές διενέξεις μεταξύ των διαφόρων σχολών και την απάτη των σοφιστών. Τέτοιοι διάλογοι είναι:
Θεῶν διάλογοι
Προμηθεὺς ή Καύκασος
Ἐνάλιοι διάλογοι
Νεκρικοί Διάλογοι
Κατάπλους
Χάρων καὶ Μένιππος
Ἰκαρομένιππος
Ζεὺς τραγῳδός
Ζεὺς ἐλεγχόμενος
Δὶς κατηγορούμενος
Τίμων ή Μισάνθρωπος
Τὰ πρὸς Κρόνον
2. Άλλοι διάλογοι αφορούν φιλοσοφικά θέματα ή την ίδια τη φιλοσοφία και τον τρόπο που ασκείται από τους φιλοσόφους. Σε δύο μόνον διαλόγους ο Λουκιανός στάθηκε ευνοϊκός απέναντι σε φιλοσόφους που τον γοήτεψαν:
Νιγρίνος
Δημώνακτας
Στην πλειονότητα των διαλόγων, οι δάσκαλοι της φιλοσοφίας γελοιοποιούνται ανελέητα:
Βίων πρᾶσις
Ἁλιεύς
Συμπόσιον ή Λαπίθαι
Περὶ παρασίτου
Μεγαλύτερο βάθος και σοβαρότητα έχει ο διάλογός του Ἑρμότιμος, όπου κατακρίνει τον δογματικό τρόπο σκέψης. Ο διάλογος Κυνικός είναι πολύ υποδεέστερος, σε βαθμό να εκφράζεται η άποψη ότι δεν γράφτηκε από τον Λουκιανό. Άλλοι διάλογοι της κατηγορίας αυτής είναι:
Ἀνάχαρσις
Τόξαρις
Σκύθης
Εἰκόνες
Ὑπὲρ τῶν εἰκόνων
3. Έχουμε επίσης τους Ἑταιρικούς διαλόγους, δηλ. διαλόγους μεταξύ εταιρών. Αυτοί είναι ανάλαφροι και χαρακτηρίζονται από την έμφαση σε "καθημερινά" ζητήματα και ασχολίες - τα "μικροπράγματα" της ζωής, θα μπορούσαμε να πούμε. Ο Λουκιανός βάζει την καθημερινότητα στο "μικροσκόπιο" και την εξετάζει με ιδιαίτερα κριτικό, αλλά αυτή τη φορά καλοσυνάτο, πνεύμα. Άλλοι παρόμοιοι διάλογοι είναι:
Ἔρωτες
Περὶ ὀρχήσεως.
4. Τέλος, έχουμε διαλόγους που χαρακτηρίζονται από έντονη πικρία και δηκτικότητα, οι οποίοι γράφτηκαν κυρίως προς το τέλος της ζωής του. Εδώ ο Λουκιανός, υϊοθετώντας το παρατσούκλι Λυκίνος, γίνεται και ο ίδιος πρόσωπο του διαλόγου και επιτίθεται προσωπικά σε συγκεκριμένα άτομα. (Το παρωνύμιο αυτό το χρησιμοποιεί και στον Ἑρμότιμο). Τέτοιοι διάλογοι είναι:
Ψευδοσοφιστής
Λεξιφάνης
Εὐνοῦχος
Δραπέται
Φιλοψευδής
Επιστολές
Πρόκειται για έργα με τη μορφή επιστολής που γράφτηκαν από τον Λουκιανό κατά την ώριμη ηλικία του και στηλιτεύουν πρόσωπα και καταστάσεις. Σ' αυτή την κατηγορία ανήκουν:
Περὶ τῶν ἐν μισθῷ συνόντων
Ἀπολογία
Πῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν
Περὶ τῆς Περεγρίνου τελευτῆς
Ἀλέξανδρος ή Ψευδόμαντις
Ῥητόρων διδάσκαλος
Ψευδολογιστής
Πρὸς τὸν ἀπαίδευτον καὶ πολλὰ βιβλία ὠνούμενον.
Μυθιστορήματα
Ἀληθὴς ἱστορία ή Ἀληθῆ διηγήματα
Πρόκειται για παρωδία των ταξιδιωτικών μυθιστορημάτων που ήταν αγαπητά κατά τους Αυτοκρατορικούς χρόνους, ένα είδος "σατιρικής φαντασίας", θα λέγαμε σήμερα. Πραγματεύεται ένα φανταστικό ταξίδι στη Σελήνη, την οποία ο Λουκιανός παρουσιάζει κατοικημένη από αλλόκοτα όντα.
Λούκιος ή ὄνος
Επιγράμματα
Στην Παλατινή Ανθολογία σώζονται περί τα σαράντα επιγράμματα επιγραφόμενα με το όνομα του Λουκιανού, αλλά πολλά απ' αυτά αμφισβητούνται.
Νόθα έργα
Τα παρακάτω υπό το όνομα του Λουκιανού έργα θεωρούνται νόθα:
Φιλόπατρις
Μακρόβιοι
Περὶ ἀστρολογίας
Περὶ τῆς Συρίης θεού
Δημοσθένους ἐγκώμιον
Ἱππίας
Περὶ θυσιῶν
Περὶ πένθους
Χαρίδημος
Ἔρωτες
Μερικοί αμφισβητούν τη γνησιότητα και άλλων έργων.
el.wikipedia.org
Δημοσίευση σχολίου