Επιπλέον ως διάσημος πια άνδρας έπαιρνε επιστολές και από ξένους και μερικές τον ωθούσαν να γράψει μακροσκελείς απαντήσεις. Μία από αυτές, που είναι γραμμένη στα αγγλικά και απευθύνεται σε μια αμερικανίδα, ανακεφαλαιώνει τη στάση του για την ομοφυλοφιλία. Η επιστολή έχει –δικαίως– χρησιμοποιηθεί συχνά ως παράθεμα: «Καταλαβαίνω από την επιστολή σας ότι ο γιος σας είναι ομοφυλόφιλος. Εντονότατη εντύπωση μου προκαλεί το γεγονός ότι εσείς δεν χρησιμοποιείτε αυτή τη λέξη στην αναφορά σας για εκείνον. Μπορώ να σας ρωτήσω γιατί την αποφεύγετε;» Αντί να ψέξει την αλληλογράφο για τυπικά αμερικανική σεμνοτυφία, αποφασίζει απλώς να τη βοηθήσει: «Η ομοφυλοφιλία δεν είναι ασφαλώς προτέρημα», γράφει, «αλλά δεν είναι κάτι για το οποίο πρέπει κάποιος να ντρέπεται, δεν είναι αμαρτία ούτε εξευτελισμός ούτε μπορεί να χαρακτηριστεί αρρώστια· τη θεωρούμε απόκλιση της σεξουαλικής λειτουργίας που έχει προκληθεί από κάποιο μπλοκάρισμα στη σεξουαλική ανάπτυξη».
Αυτή η θέση δεν θα ικανοποιούσε τους ομοφυλόφιλους που θέλουν να βλέπουν τον σεξουαλικό προσανατολισμό τους ως εναλλακτικό ενήλικο τρόπο. Αλλά την εποχή που ο Freud γράφει αυτή την επιστολή οι απόψεις του για την ομοφυλοφιλία θεωρούνται κάθε άλλο παρά συμβατικές και, τουλάχιστον δημόσια, όχι διαδεδομένες. «Πολλά άκρως αξιοσέβαστα πρόσωπα σε παλαιότερες και νεότερες εποχές ήταν ομοφυλόφιλοι», γράφει καθησυχαστικά, «μεταξύ των οποίων πολλοί από τους επιφανέστερους άνδρες (Πλάτων, Michelangelo, Leonardo da Vinci κ.ά). Αποτελεί μεγάλη αδικία και αγριότητα ότι η ομοφυλοφιλία διώκεται ως αδίκημα. Αν δεν με πιστεύετε, διαβάστε τα βιβλία του Havelock Ellis.» Το ερώτημα αν ο ίδιος θα μπορούσε να βοηθήσει τον γιο της να γίνει ένας «κανονικός» ετεροφυλόφιλος είναι δύσκολο να απαντηθεί, αλλά η ψυχανάλυση θα μπορούσε ίσως να χαρίσει στον νεαρό «αρμονία, ψυχική γαλήνη και πλήρη αποδοτικότητα ανεξαρτήτως από το αν θα παραμείνει ομοφυλόφιλος ή θα αλλάξει».
Peter Gay: Sigmund Freud. Μια σύγχρονη προσωπογραφία (Οδυσσέας)
Peter Gay: Sigmund Freud. Μια σύγχρονη προσωπογραφία (Οδυσσέας)
5 σχόλια:
"Ο Φρόιντ σε αντίθεση με άλλες μεγάλες μορφές του δυτικού πολιτισμού, μοιάζει υποχρεωμένος να είναι τέλειος. Κανένας από όσους είναι εξοικειωμένοι με την παθολογία του Λούθηρου, του Γκάντι, του Νεύτωνα, του Δαρβίνου, του Μπετόβεν, του Σούμαν, του Κιτς ή του Κάφκα δεν θα τολμούσε να ισχυριστεί ότι οι νευρώσεις τους ήταν επιβλαβείς για τα δημιουργήματά τους ή ότι επηρέασαν το μεγαλείο τους".
(Peter Gay)
Ο Freud είχε προβλέψει ότι θα τάραζε τον ύπνο της ανθρωπότητας και το πέτυχε. Ακόμη και σήμερα η ζωή και το έργο του (άρρηκτα δεμένα μεταξύ τους) αποτελούν αντικείμενο συζητήσεων ενώ οι επιθέσεις εναντίον του συνεχίζονται τόσο από θρησκευτικά όσο και από κοσμικά στρατόπεδα. Για κανέναν άλλον πρωταγωνιστή της σύγχρονης διανόησης δεν έχουν ειπωθεί περισσότερα μετά θάνατον μολονότι -και αυτό είναι το καταπληκτικό- ο Freud φαίνεται να ζει.
Όμως ποιος θα είναι ο ρόλος του Freud και των ιδεών του στο μέλλον; Οι ευρέως προβαλλόμενες αντίπαλες θεραπείες, η θεαματική εξέλιξη της φαρμακευτικής αγωγής μαζί με τη διάδοση βιολογικών προσεγγίσεων της ψυχικής λειτουργίας καθιστούν σήμερα την αξία των ιδεών του Freud ιδιαίτερα προβληματική. Όμως η εικασία ότι οι ιδέες αυτές είναι απηρχαιωμένες παραμένει εξαιρετικά ριψοκίνδυνη.
Σε αντίθεση με άλλους βιογράφους ο ιστορικός Peter Gay δεν εξωραΐζει, δεν αποσιωπά, δεν επαναπαύεται σε αμφίβολες μαρτυρίες. Ερευνά σε βάθος, διασταυρώνει πληροφορίες, παραθέτει για πρώτη φορά περίπου δύο χιλιάδες νέα ή αποκαταστημένα εδάφια και εντάσσει τον Freud στο πραγματικό ιστορικό και επιστημονικό πλαίσιο. Δεν είναι ούτε απολογητής της καθιέρωσης του φροϋδισμού, ούτε λάτρης ενός ειδώλου. Τολμά να διαφωνήσει με τον "Δάσκαλο" και να τον αντιμετωπίσει ως απλό ανθρώπινο ον.
Ο συγγραφέας προσφέρει και στον μη ειδικό αναγνώστη μια πλήρη και σαφή θεώρηση των ψυχαναλυτικών, πολιτικών και φιλοσοφικών κειμένων του Freud.
Σύμφωνα με το σχήμα του Freud, ο παρανοϊκός αναπλάθει τον κόσμο σχεδόν κυριολεκτικά για να επιβιώσει. Η νέα δημιουργία του, που είναι προϊόν απόγνωσης και σκληρής εργασίας, προϋποθέτει μια επαναστροφή στον ναρκισσισμό, στο σχετικά πρωτόγονο στάδιο της παιδικής σεξουαλικότητας, το οποίο ο Freud είχε προβάλει για πρώτη φορά λίγους μήνες νωρίτερα στη σπουδή για τον Leonardo da Vinci. Τόλμησε τώρα να το σκιαγραφήσει με περισσότερη ευκρίνεια. Το παιδί, αφού διανύσει στο αρχικό στάδιο της ερωτικής εξέλιξης έναν ασαφή αυτοερωτισμό, συγκεντρώνει τις σεξουαλικές ορμές του για να εξασφαλίσει ένα ερωτικό αντικείμενο. Αλλά το παιδί αρχίζει επιλέγοντας τον εαυτό του, το δικό του σώμα, πριν ψάξει να βρει κάποιον άλλο για να αγαπήσει.
Ο Freud άρχισε να βλέπει σε αυτό το ναρκισσιστικό μεταβατικό στάδιο το σημαντικό βήμα της πορείας προς τον ετεροφυλόφιλο ενήλικο έρωτα. Όπως το παρουσίασε, η πρώτη βαθμίδα είναι η στοματική φάση και ακολουθούν η πρωκτική, η φαλλική και αργότερα η γενετήσια. Ο δρόμος είναι μακρύς, μερικές φορές άβατος· όπως φαίνεται υπάρχουν πολλοί που δεν μπορούν ποτέ να αποδεσμευτούν τελείως από την παιδιάστικη ναρκισσιστική ενασχόληση με τον εαυτό τους και τη μεταφέρουν και στη μετέπειτα ερωτική ζωή τους. Αυτά τα άτομα –στα οποία ο Freud έστρεφε ιδιαίτερα την προσοχή του– μπορεί να επιλέξουν ως ερωτικό αντικείμενο τα γεννητικά τους όργανα και στη συνέχεια να αγαπήσουν άλλους με γεννητικά όργανα σαν τα δικά τους. Αυτή η ναρκισσιστική καθήλωση, όπως την αποκάλεσε ο Freud, τα οδηγεί είτε στην απροκάλυπτη ομοφυλοφιλία είτε στη μετουσίωση των ομοφυλοφιλικών τάσεων σε παθιασμένες φιλίες ή, σε μεγαλύτερη κλίμακα, στην αγάπη για την ανθρωπότητα. Ο δρόμος προς την ωριμότητα δεν είναι μόνο μακρύς και πιθανόν άβατος, είναι και δαιδαλώδης και συχνά στρέφεται εναντίον του διαβάτη: άτομα που στη σεξουαλική εξέλιξή τους πήραν την ομοφυλόφιλη κατεύθυνση μπορεί να κατακλυστούν από κύματα ερωτικού ερεθισμού και νιώθουν τότε την ανάγκη να επιστρέψουν σε ένα προηγούμενο και, όπως πιστεύουν, ασφαλέστερο στάδιο της σεξουαλικής ένταξης – τον ναρκισσισμό.
Peter Gay: Sigmund Freud. Μια σύγχρονη προσωπογραφία (Οδυσσέας, 2012)
μετάφραση: Ιάκωβος Κοπερτί
Μπορεί ο Freud να θύμιζε στον κόσμο κάτι που δεν ήθελε να ακούσει, ωστόσο δεν ήταν ούτε ο μόνος ούτε ο πρώτος που είχε αντιληφθεί τη δύναμη της σεξουαλικότητας. Στην πραγματικότητα οι βικτοριανοί ήταν πολύ λιγότερο σεμνότυφοι απ’ ό,τι αρέσκονται να τους κατηγορούν οι συκοφάντες τους, μεταξύ αυτών και ο Freud. Αλλά αυτοί που είχαν παραλάβει την ηγεσία ήταν οι ερευνητές της σεξουαλικότητας. Ο Krafft-Ebing δημοσίευσε την Psychopathia Sexualis του το 1886 και το βιβλίο είχε μεγάλη εμπορική επιτυχία παρά τον επιμελημένα εσωστρεφή τίτλο και τα λατινικά που επέλεξε για να ντύσει τα πικάντικα επεισόδια.
Ιδού ένα παράδειγμα. Ο Kraft-Ebing παρουσιάζει μια αναφορά για έναν ομοφυλόφιλο γιατρό: κάποιο βράδυ στην όπερα καθόταν δίπλα σε ένα μεγαλύτερό του κύριο ο οποίος τον φλέρταρε. Ο γιατρός γέλασε με την καρδιά του για τον τρελό ηλικιωμένο και ανταποκρίθηκε. «Exinopinato genitalia mea prehedit, quo facto statim penis meus se erexit.» Με αρκετή έκπληξη αντιλήφθηκε ότι είχε στύση όταν ο ηλικιωμένος του έπιασε το πέος και έτσι τον ρώτησε τι είχε κατά νου. Εκείνος του είπε ότι είναι ερωτευμένος μαζί του. Ο γιατρός, έχοντας ακούσει στο νοσοκομείο για ερμαφρόδιτους, πίστεψε ότι είχε να κάνει με μια τέτοια περίπτωση. Ζήτησε λοιπόν να δει τα γεννητικά όργανα του ηλικιωμένου: «Curiosus factus genitalis eius videre volui». Αλλά όταν είδε το πέος του άνδρα σε πλήρη στύση, έφυγε έντρομος: «Sicuti penem maximum eius erectum adspexi, perterritus effugi» (Richard von Kraft-Ebing, Psychopathia Sexualis [11η έκδ. 1901, σ. 218 κ.ε.) Όποιος είχε γυμνασιακή μόρφωση μπορούσε δίχως δυσκολία να αποκρυπτογραφήσει αυτή την παρουσίαση.
Peter Gay: Sigmund Freud. Μια σύγχρονη προσωπογραφία (Οδυσσέας, 2012)
Τον Δεκέμβριο 1910 γράφει στον Ferenczi: «Έχω ξεπεράσει πια τον Fliess, για το οποίο ήσαστε τόσο περίεργος». Για να προσθέσει άμεσα (και ο συνειρμός είναι απαραγνώριστος): «Ο Adler είναι ένας μικρός Fliess, το ίδιο παρανοϊκός. […] Ο Freud έβλεπε παντού ενσαρκώσεις του Wilhelm Fliess «Ο Adler», γράφει στον Jung «ξυπνά μέσα μου μνήμες, μου θυμίζει τον Fliess, μια οκτάβα χαμηλότερα. Το ίδιο παρανοϊκός». Αυτό το έγραψε ενώ επεξεργαζόταν ήδη την περίπτωση Schreber που θα απεικόνιζε εκθαμβωτικά μια θέση την οποία υποστήριζε από καιρό: ότι η στοιχειώδης δραστική δύναμη της παράνοιας είναι η καλυμμένη ομοφυλοφιλία. «Ο άλλοτε φίλος μου Fliess», είχε γράψει στον Jung ήδη το 1908, «ανέπτυξε μια ωραία παράνοια αφού εξάλειψε την όχι μικρή συμπάθειά του για μένα». Ο Freud, έτοιμος πάντα να μεταφράσει την προσωπική σύγχυση σε αναλυτική θεωρία, απέδωσε στη συμπεριφορά του Fliess το ότι ο ίδιος αποκόμισε αυτή την άποψη, μια άποψη που επιβεβαίωσαν με το παραπάνω οι περισσότεροι ασθενείς του.
Στην τεχνική ορολογία που είχε αναπτύξει ο Freud «παρανοϊκός» σήμαινε ομοφυλόφιλος, τουλάχιστον λανθάνων. Δηλαδή ο Freud εξέφραζε κατάλοιπα ασύνειδων ομοερωτικών συναισθημάτων. Ανεξαρτήτως από το τι ήθελε να πει στον Jung, προσπαθούσε να αναλύσει –και έτσι ίσως να ξεκαθαρίσει– τα αισθήματά του για τον Fliess και όχι τα αισθήματά του για εκείνον. Το φθινόπωρο 1910, απέκρουσε τις υπέρμετρες επιθέσεις οικειότητας του Ferenczi, προειδοποιώντας τον: «Μετά την περίπτωση του Fliess, που όπως βλέπετε προσπαθώ να ξεπεράσω, αυτή η ανάγκη έσβησε μέσα μου. Ένα κομμάτι ομοφυλόφιλης κάθεξης αναιρέθηκε και χρησιμοποιήθηκε για την ενίσχυση του Εγώ. Κατάφερα ό,τι δεν καταφέρνει ο παρανοϊκός». Όπως υπαινίσσεται στον Jung, βρίσκει αυτή την «ομοφυλόφιλη κάθεξη» κάθε άλλο παρά υποταγμένη. Στα τέλη Σεπτεμβρίου, σε μια επιστολή από τη Ρώμη, παραπονείται για τον Ferenczi: «Πολύ καλός άνθρωπος, αλλά κάπως αδέξια ονειροπόλος και παιδιάστικος μαζί μου», υπερβολικός στον θαυμασμό του και παθητικός. «Δέχεται να του κάνουν τα πάντα, σαν γυναίκα, και η ομοφυλοφιλία μου δεν πάει τόσο μακριά ώστε να τον δω έτσι». Παραδεχόταν ωστόσο ότι είχε, όπως το αποκάλεσε κάποτε, ένα «ανδρόφιλο» στοιχείο.
Δύο χρόνια αργότερα, όταν ανέλυε τις πολυσυζητημένες λιποθυμίες του, έκανε μια όχι λιγότερο αδυσώπητη ανάλυση του εαυτού του. Όπως ξέρουμε, τον Νοέμβριο 1913 στο Μόναχο, σε μια μικρή ιδιωτική συνάντηση ψυχαναλυτών, ο Freud λιποθύμησε ενώπιον του Jung. Θεώρησε άκρως απαραίτητο να δώσει εξηγήσεις αφού δεν ήταν η πρώτη φορά που συνέβαινε κάτι τέτοιο. Όπως ανέφερε στον Jones, δύο φορές στο παρελθόν, μία το 1906 και μία το 1908 «είχα παρόμοια συμπτώματα, αν και όχι τέτοιας έντασης, στο ίδιο δωμάτιο του ξενοδοχείου Παρκ. Και στις δύο περιπτώσεις αναγκάστηκα να εγκαταλείψω το τραπέζι». Αργότερα λιποθύμησε άλλη μία φορά το 1909 ενώπιον του Jung στη Βρέμη, λίγο πριν επιβιβαστούν στο πλοίο για τις ΗΠΑ. Όταν αναλογίστηκε αυτή την ιστορία, γνωστοποίησε στον Ferenczi ότι το πράγμα έχει αποκατασταθεί πλήρως και ότι «η ανάλυση της κρίσης ιλίγγου στο Μόναχο έχει λήξει». Κατά την άποψή του αυτές οι κρίσεις «υποδεικνύουν τη σημασία πρόωρα βιωμένων θανάτων». Έχει κατά νου τον μικρό αδελφό του, που πέθανε όταν ο ίδιος δεν ήταν ακόμη δύο ετών και τότε είχε ανακουφιστεί χαιρέκακα με τον θάνατό του.
Αλλά μόνο μια μέρα πριν, γράφοντας στον Jones, ο Freud κάνει μια ακόμη πιο προχωρημένη δήλωση: Ήταν κουρασμένος, είχε κοιμηθεί λίγο, είχε καπνίσει πολύ, είχε υποστεί το πέρασμα «από την τρυφερότητα στην επηρμένη αναίδεια» στις επιστολές του Jung. Ακόμη πιο μοιραίο ήταν το γεγονός ότι το δωμάτιο στο ξενοδοχείο Παρκ, όπου τρεις φορές είχε ίλιγγο ή λιποθυμία, είχε γίνει γι’ αυτόν άσβεστος συνειρμός. «Είδα το Μόναχο για πρώτη φορά όταν επισκέφτηκα τον Fliess. στη διάρκεια της αρρώστιας του», γράφει. «Αυτή η πόλη συνδέεται έντονα με τη σχέση μου με αυτόν τον άντρα. Κατά βάθος είναι ένα κομμάτι αδάμαστου ομοφυλόφιλου συναισθήματος». Ο Jones ένιωθε αρκετή οικειότητα με τον Freud ώστε να εκφράσει έκδηλο ενδιαφέρον για «την κρίση σας στο Μόναχο», ιδίως, συνεχίζει θαρραλέα, «επειδή υπέθεσα κάποιο ομοφυλόφιλο στοιχείο, και αυτό εννοούσα με την παρατήρησή μου στον σιδηροδρομικό σταθμό ότι θα δυσκολευόσασταν να παραιτηθείτε από τα αισθήματά σας για τον Jung (και με αυτό εννοώ ότι ίσως μεταβιβάζετε σε αυτόν παλαιότερα συναισθήματα)». Ο Freud αποδέχτηκε πρόθυμα τη διατύπωση του Jones. «Έχετε δίκιο που υποθέτετε ότι μεταβιβάζω ομοφυλόφιλα συναισθήματα από μια άλλη πλευρά στον Jung, όμως χαίρομαι που δεν δυσκολεύομαι να τα δημοσιοποιήσω. Θα κάνουμε μια καλή συζήτηση για το θέμα». Μερικά από τα συναισθήματα που αφύπνιζε ο Jung ήταν, όπως σωστά έβλεπε ο Freud, «από μια άλλη πλευρά»: ο Jung, όπως νωρίτερα ο Adler, ήταν μετενσάρκωση του Fliess. Αξίζει να σημειωθεί ότι η επίσκεψη του Freud στο Μόναχο για να δει τον άρρωστο Fliess, μια επίσκεψη που ελευθέρωσε αυτή τη σειρά των αναμνήσεων, είχε γίνει σχεδόν δύο δεκαετίες νωρίτερα, δηλαδή το 1894. Τα αισθήματα του Freud για τον Fliess ήταν πολύ επίμονα.
Peter Gay: Sigmund Freud. Μια σύγχρονη προσωπογραφία (Οδυσσέας, 2012)
Δημοσίευση σχολίου