Olivier Fourrier
Έρημο τώρα το ποτάμι. Το ξέρεις,
τέλειωσες με τις λαμπρές ανδρείες του χτες.
Φιλάω στις μασχάλες σου, ανήμερες και υγρές,
οσμές ενός καλοκαιριού που όλο σαπίζει.
Σάντρο Πέννα / Ιταλία
Σάντρο Πέννα: Ο σκονισμένος ποδηλάτης (Ροδακιό)
Μετάφραση: Ερρίκος Σοφράς
3 σχόλια:
Ο Σάντρο Πέννα γεννήθηκε στην Περούτζια στις 12 Ιουνίου 1906. Το 1929 εγκαταστάθηκε στην Ρώμη, πόλη που αποτελούσε το στόχο των συχνών νεανικών περιπλανήσεων. Εδώ έζησε την υπόλοιπη ζωή του (αν εξαιρέσουμε την παρένθεση της διαμονής του στο Μιλάνο όπου δούλεψε σαν υπάλληλος βιβλιοπωλείου) εξασκώντας τα πιο διαφορετικά και τυχαία επαγγέλματα. Πέθανε στην Ρώμη στις 23 Ιανουαρίου 1977. "Η ζωή... είναι να θυμάμαι...", ήταν το πρώτο ποίημα που έγραψε (όπως μας λέει ο ίδιος σ' ένα αυτοβιογραφικό σημείωμα), στο περιθώριο μιας εφημερίδας. Ένα βράδυ κοντά στην θάλασσα σε ηλικία 22 χρονών και σε μια εποχή που "ούτε υποπτευόμουν καν την ύπαρξη της ποίησης". Εκείνο το "πρώτο" ποίημα βρέθηκε ανάμεσα στα χαρτιά που άφησε με το θάνατό του, δακτυλογραφημένο με την ημερομηνία 24-8-1922, γνωρίζουμε πως ο Πέννα έγραφε ακόμη μαθητής γυμνασίου μακροσκελή ποιήματα επηρεασμένος από τον Ντ' Ανούντσιο, εκείνο το "πρώτο" ποίημα διατηρεί όλο τον θαυμασμό μας γιατί ξέρουμε πως γεννιέται όχι από ένα θαύμα, αλλά έπειτα από "γνώση" κατακτημένη με αγωνία και μελέτη. "Μόλις συγκέντρωσα μερικά ποιήματα" συνεχίζει το αυτοβιογραφικό σημείωμα, "μου έτυχε να διαβάσω σε μια εφημερίδα πως οι πιο μεγάλοι ποιητές ήταν τρεις: ο Σάμπα, ο Ουνγκαρέτι, και ο Μοντάλε. Από την στιγμή που ήξερα πως ο Σάμπα έχει ένα βιβλιοπωλείο στην Τεργέστη στην οδό Σαν Νικολό, είπα στον εαυτό μου: Νά σε ποιον θα στείλω τα ποιήματα μου να μου πει αν αξίζουν. Η απάντηση μου ήρθε αμέσως..." Η ποίηση του Πέννα από την ευτυχισμένη εκείνη αρχή, δεν γνωρίζει ανάπτυξη. Επαναλαμβάνεται σε μια περιορισμένη ποικιλία ήχων και τόνων επιτυγχάνοντας μια σειρά από διαφάνειες που δεν έχουν προηγούμενο στην ιταλική ποίηση του αιώνα μας. Αν όμως το έργο του έχει μόλις τα τελευταία χρόνια εξαπλωθεί έξω από την "ελίτ" των ειδικών κι έχει αποκτήσει την ανάγνωση του αναγνωστικού κοινού, η δυσκολία να περιοριστεί η ποίηση του Πέννα σε μια ετικέτα, παραμένει. Ίσως γιατί αυτό που λέει είναι μόλις διατυπώσιμο, είναι ένα μυστικό που δεν μπορούμε να το επαναλάβουμε, παρά μόνον να το αισθανθούμε. Ο Αντόνιο Πόρτα γράφει: "Ο Πέννα μας αποδεικνύει σε μεγάλο βαθμό το "ακαθόριστο" με το οποίο είναι φτιαγμένη η ποίηση: κι ακόμα ότι δεν μπορεί να ορισθεί παρά μόνον με τον εαυτό της". Ο Σάντρο Πέννα άσκησε μεγάλη επιρροή στους ποιητές της αποκαλούμενης "Σχολής της Ρώμης". (biblionet.gr)
Σάντρο Πέννα: Δίψα για τον άλλον
Ο Ερρίκος Σοφράς μεταφράζει στα ελληνικά 81 ποιήματα του Σάντρο Πέννα και μιλά στη LifΟ για το μοναδικό λυρικό ύφος του ποιητή, αλλά και για τον προσωπικό του μόχθο να μεταφέρει στη γλώσσα μας τη μοντέρνα τόλμη του μεγάλου ερωτικού της μεταπολεμικής Ιταλίας.
Σταύρος Διοσκουρίδης (lifo.gr, 31-10-2012)
[…]
Το ύφος του Πέννα;
Έγραψε ολιγόστιχα, πυκνά, λυρικά ποιήματα. Με λεξιλόγιο φτωχό και σύνταξη απλή. Αυτοβιογραφικά, βιωματικά, κατά βάση ερωτικά ποιήματα. Το θέμα τους, η αναμονή του έρωτα και η απουσία του, το αίτημα της αγάπης. Εικόνες κινηματογραφικές, νωχελικές, εκφρασμένες με λεξιλόγιο μεγάλης θαλπωρής. Στιγμιότυπα ζωής, στιγμές μουσικές, ποιήματα της ανεπαίσθητης χειρονομίας, της φευγαλέας ματιάς. Σώματα πολύ υπαρκτά και την ίδια στιγμή ένας ιδανισμός. Ποιήματα μεγάλης τόλμης, θεματικής κι εκφραστικής. Τα περισσότερα του βιβλίου είναι της εικοσαετίας 1928-1948, γραμμένα και δημοσιευμένα σε μια Ιταλία φασιστική και καθολική. Και διακινδύνευες πάρα πολ λά, διακινδύνευες τη ζωή σου, τυπώνοντας εκεί και τότε τέτοιους στίχους. Πιο κοντά στο ύφος του Πέννα είναι οι αρχαίοι λυρικοί, Έλληνες και Λατίνοι. Η ποίηση της Σαπφώς και του Κάτουλλου. Οι στίχοι του, όμως, δεν έχουν τίποτε το αρχαιοπρεπές. Δίχως κανένα παράθεμα και κειμενικές αναφορές. Δίχως συμβολισμούς και μεταφορές. Επίσης, δύσκολα βρίσκεις άλλον ποιητή να έχει επιμείνει τόσο στο θέμα που έχει επιλέξει. Ο Πέννα από το 1928, χρονιά γραφής του πρώτου ποιήματος, εστίασε σε μια πολύ συγκεκριμένη περιοχή, που τη μελέτησε επίμονα, εξαντλητικά.
Ποιο είναι το θέμα του;
Η ερωτική επιθυμία, η δίψα για τον άλλον. Αλλά χωρίς δραματικούς επιτονισμούς.
Πώς του προέκυψε;
Δεν επιλέγουν οι ποιητές τα θέματά τους. Το θέμα τούς επιλέγει και τους κλέβει τον ύπνο. Επίσης, εντύπωση κάνει η απουσία της Ιστορίας στα ποιήματά του. Η απουσία κάθε μεταφυσικής ανησυχίας και κάθε ιδεολογίας. Ενώ ζει στη Ρώμη γεγονότα μεγάλης έντασης και σημασίας, ενώ διατρέχει ολόκληρο τον εφιαλτικό 20ό αιώνα, δεν περνά τίποτε απ’ αυτά στους στίχους του. Δοσμένος απόλυτα στη ζωή και στο έργο του, αποστρέφεται τον κόσμο των ενηλίκων, τον βρίσκει χυδαίο, ασήμαντο, έναν κόσμο συναλλαγών. Πάντα με ελάχιστα χρήματα, χωρίς σταθερό επάγγελμα, έζησε έναν πλάνητα βίο.
Αποστρεφόταν την αστική ζωή: ιδιοκτησία, σταδιοδρομία, κοινωνικές συναναστροφές. Έζησε σε απόλυτη επαφή με τις επιθυμίες του, με την άγρια χαρά εντός του να αισθάνεται ανώνυμος, ελεύθερος και μόνος.
Αυτό ποιος του το επέβαλε;
O εαυτός του, ο «πρώτος του εαυτός». Ήξερε πολύ καλά ότι η συγκεκριμένη ποίηση θα γραφόταν μόνο εάν ζούσε με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Μόνο αν ζούσε όπως ακριβώς έζησε δηλαδή, και όχι αλλιώς.
Θεωρείς ότι αυτά που πέρασε μικρός, που είχε προβλήματα οικογενειακά και ψυχοσωματικά, τον έσπρωξαν προς τα γράμματα;
Πολλοί άνθρωποι έχουν δύσκολη παιδική ηλικία, φρικτή εφηβεία, αλλά δεν στρέφονται στα γράμματα. Στρέφονται μόνο όσοι είναι προορισμένοι γι’ αυτό. Αλλά η παιδική ηλικία είναι ασφαλώς καθοριστική για έναν δημιουργό.
Πώς γίνεται όμως κάθε δημιουργός να κρύβει κι ένα τραύμα;
Ο κάθε άνθρωπος κρύβει ένα τραύμα, απλώς ο δημιουργός κάνει τον πόνο του άρπα, όπως λέει ο Καρυωτάκης στην «Ευγένεια».
Δεν μπορείς να πεις, όμως, ότι το έργο του είναι καταθλιπτικό...
Όχι, καθόλου. Ενώ ο Πέννα είχε μια προβληματική παιδική ηλικία και μια πολύ δύσκολη ζωή, και έζησε επικινδύνως, μην το λησμονούμε, στο έργο του υπάρχει ευφορία, μια σχεδόν εδεμική ατμόσφαιρα. Αν και περιπλανιέται στις λαϊκές γειτονιές και τα ποιήματά του τα κατοικούν άνθρωποι ταπεινοί και πένητες, δεν υπάρχει καθόλου στενόχωρο αίσθημα. Και στον πιο μαύρο πόνο μέσα γυρεύει αυθόρμητα τη χαρά. Ο Πέννα είναι ερωτευμένος με τον κόσμο και τη ζωή, ευτυχισμένος που γυρνά με το σημειωματάριό του στον ήλιο ή μες στα σκοτάδια, διψώντας για τη στιγμή της αληθινής αίσθησης. Και μεταφράζει το mal de vivre σε έρωτα, σε ποίηση.
Μου έχει κάνει εντύπωση ότι δεν υπερβάλλει.
Είναι ένας χαμηλόφωνος ποιητής, sotto voce, φωνή ψιθυριστή, εμπιστευτική. Αποσταγματικός στην έκφρασή του, χαμηλόφωνα ρεαλιστικός. Τα ποιήματά του είναι ολιγόστιχα. Ένας, δύο, το πολύ δέκα στίχοι. Έργο μικρό σε έκταση, 450 ποιήματα σε 50 χρόνια, που αναγνωρίστηκε και βραβεύτηκε με σημαντικές διακρίσεις. Δεν υπερβάλλει, και όμως γράφει ποίηση πολύ τολμηρή, χωρίς να καταδεχτεί να μιλήσει ποτέ, ούτε σε ένα του ποίημα, με μισά λόγια και υπεκφυγές.
Τον λογόκριναν;
Όχι, απ’ όσο γνωρίζω, αν και είχε πάντα μεγάλους φόβους και πανικούς πριν τυπώσει μια συλλογή. Καθυστέρησε, επίσης, πολύ τη δημοσίευση κάποιων ποιημάτων του. Και έζησε τη δολοφονία του Παζολίνι, που ως νέος είχε ταλαιπωρηθεί από τη λογοκρισία. Ο Παζολίνι, όμως, επιδίωκε να είναι πολύ ενοχλητικός. Ήταν ένας σημαντικός διανοούμενος της Αριστεράς, μαχητικός, με κείμενα που αναστάτωναν, σε εφημερίδες μεγάλης κυκλοφορίας. Δεν μπορεί να παραβλέψει κανείς πως το 1975, χρονιά της δολοφονίας του, είχε προβληθεί το Salό.
Είναι μοντέρνα η ποίησή του;
Νομίζω πως ναι. Πολύ. Γυρίζοντας την πλάτη του στον κυρίαρχο τότε «ερμητισμό», βρήκε μέσα του μια νέα γλώσσα, ένα καινούργιο ιδίωμα. Οι Ιταλοί γραμματολόγοι δεν μπορούν να τον κατατάξουν σε κανένα λογοτεχνικό κίνημα ή ρεύμα. Ποιητής ευθύβολος, λιγόλογος, ουράνιος και σάρκινος, ρεαλιστικός και υπαινικτικός. Όσο πρέπει σκληρός, όσο πρέπει τρυφερός. Καμιά υπερχείλιση συναισθημάτων, ένα κράτημα στη χαρά. Απουσία ηθικολογίας και διδακτισμού. Ειλικρίνεια στα συναισθήματα, διαύγεια στην έκφραση.
Το σκηνικό ποιο είναι;
Η Ιταλία της εποχής του, φιλμαρισμένη ασπρόμαυρα. Η Ιταλία του Ντε Σίκα, της Ανοχύρωτης Πόλης, του πρώτου Βισκόντι, του Αccattone, του La Strada. Από τη Βενετία μέχρι τις παραλίες της Όστιας και της Αδριατικής. Οι λαϊκές γειτονιές του κέντρου της Ρώμης, οι πίσω δρόμοι και οι κρυμμένες πλατείες της, ένα τοπίο όλο σκονισμένους δρόμους με χνάρια από ρόδες ποδηλάτων.
Πουθενά αυτοκίνητα. Τραμ και σταθμοί, σκοτεινά σινεμά και εργαστήρια, λούνα παρκ, αποβάθρες του Τίβερη, ουρητήρια. Η πράσινη και υγρή εξοχή. Εκεί κινεί τον θίασό του: εργάτες μηχανουργείων, γιοι θυρωρών, στρατιώτες σε άδεια. Πρόσωπα χωρίς αμαρτία και ενοχές. Αφού η ζωή του σώματος είναι πάντα αθώα.
Αν έγραφε αυτά τα ποιήματα για κορίτσια, θα είχαν το ίδιο ενδιαφέρον;
Αναμφίβολα.
Θα ήταν το ίδιο τολμηρά όμως;
Ασφαλώς, απαιτούσε μεγάλη τόλμη να γράψει το 1928 και να δημοσιεύσει το 1939 την πρώτη του συλλογή, να τυπώσει τα συγκεκριμένα ποιήματα. Και να συνεχίσει έτσι ως το τέλος. Όμως σήμερα η ποίηση του Πέννα δεν μας γοητεύει επειδή το ερωτικό της αντικείμενο είναι τα αγόρια, αλλά για τις καθαρά ποιητικές της αξίες.
Δημοσίευση σχολίου