Νο 629

Γιάννης Τσαρούχης

.
Αν θέλουμε να εκτιμήσουμε την τεράστια προσφορά των Ελλήνων στη ζωγραφική, πρέπει να κατανοήσουμε όχι μόνο πως πρώτοι αυτοί μέσα σ’ όλο τον κόσμο εισήγαγαν την προοπτική στο σχέδιο και στη ζωγραφική, αλλά συγχρόνως πως κατάλαβαν τι μέτρα πρέπει να λαμβάνονται κάθε φορά που η τρίτη διάσταση θα μπορούσε να καταστρέψει τον χαρακτήρα της ζωγραφικής.
Ανάμεσα στην αρχαία ανατολίτικη ζωγραφική και την αναζήτηση της τρισδιάστατης γλυπτικής, που πάθιαζε τους αρχαίους Έλληνες όσο τίποτε άλλο, πρέπει να τοποθετήσουμε τον κόσμο της ελληνικής ζωγραφικής που αρχίζει να δημιουργείται πολύ νωρίς. Ο συνδυασμός αυτών των δύο πραγμάτων, δηλαδή της ανατολίτικης ζωγραφικής (της μόνης αγνής στον κόσμο, που βασίζεται στο ελευθερωμένο και καθαρό χρώμα και σε ό,τι συγκρατεί η φαντασία) και της προβολής σε δύο διαστάσεις του τρισδιάστατου κόσμου με μέτρηση και μαθηματικούς υπολογισμούς, είναι ο μεγάλος άθλος του ανθρώπου και η μεγάλη προσφορά των Ελλήνων στη ζωγραφική.

Γιάννης Τσαρούχης: Έλληνες ζωγράφοι (Καστανιώτης)

Νο 628

Γιάννης Τσαρούχης

.
Βλέποντας τους πίνακές σας κανείς, αισθάνεται πως δύναμη της έμπνευσής σας είναι παντού ο έρωτας. Όλο σας το έργο αποπνέει έναν διάχυτο ερωτισμό. Θα ήταν θαυμάσιο αν μου λέγατε πώς στα 71 σας χρόνια ερωτεύεστε ακόμη.

Σωστά το είπατε αν λείψει ο έρωτας, λείπει η ίδια η τέχνη. Κάθε ηλικία έχει τον τρόπο του έρωτός της. Ο έρως είναι μια μορφή ευλαβείας απέναντι στα πράγματα. Οι αρχαίοι Έλληνες μας δίδαξαν ότι όταν βάλουμε μεταξύ του αντικειμενικού κόσμου και του εαυτού μας τον έρωτα τα πράγματα αλλάζουν και γίνονται πιο λαμπερά. Όταν λείπει έρωτας απ’ τη μέση, η τέχνη γίνεται εγκεφαλική. Σκέτη υπόθεση εγκεφάλου.

Γιάννης Τσαρούχης: λίθον ον απεδοκίμασαν οι οικοδομούντες (Καστανιώτης)

Νο 627

(…) η εντύπωση που αποκομίζει κανείς διαβάζοντας τις δεκάδες συνεντεύξεις των μουσικών είναι ότι ο σεξουαλικός προσανατολισμός του μαέστρου δεν αποτελούσε μυστικό για τα μέλη της Φιλαρμονικής και ότι συνέβαλε σημαντικά στη σταδιακή υπονόμευση του κύρους του Μητρόπουλου.
Στη Μιννεάπολη δεν φαίνεται να είχαν προκύψει προβλήματα, για τον απλό λόγο ότι, προφανώς, ο μαέστρος απείχε από κάθε ερωτική επαφή τους μήνες που ζούσε εκεί, και ενέδιδε πολύ σπάνια, μόνον κατά τη διάρκεια των περιοδειών σε άλλες πόλεις. Πολλοί γνώριζαν ή απλώς υποψιάζονταν ότι ο Μητρόπουλος ήταν ομοφυλόφιλος, αλλά, εφ’ όσον δεν υπήρχε κάποια εξωτερική εκδήλωση αυτού του τρόπου ζωής, ούτε σκάνδαλα τα οποία αποκαλύπτονταν ή κουκουλώνονταν, δεν απιτούσε και μεγάλη προσπάθεια να παραστήσει κανείς πως το γεγονός ότι ο μαέστρος ήταν εργένης ήταν απλώς επακόλουθο της ασκητικής αφοσίωσής του στην τέχνη. Δεδομένου του γενικού επιπέδου σεξουαλικής εκζήτησης που επικρατούσε στις μεσοδυτικές πολιτείες κατά τη δεκαετία του 1940 είναι αμφίβολο κατά πόσον το μεγαλύτερο μέρος του ακροατηρίου της Μιννεάπολης αφιέρωσε δεύτερη σκέψη στο θέμα. Στο σκληρό, όμως, και εξεζητημένο περιβάλλον της Νέας Υόρκης αυτή η υπεκφυγή περί αφοσίωσης στην τέχνη δεν πρέπει να έπεισε πολλούς για μεγάλο διάστημα.
Από τη στιγμή που η αντίληψη ότι ο Μητρόπουλος ήταν ομοφυλόφιλος άρχισε να εγκαθίσταται στη συλλογική φαντασία της ορχήστρας, είχε ανοίξει ο δρόμος για τις αναπόφευκτες υπερβολικές πιθανολογίες, τα σκουντήματα στα κρυφά, τα αστεία, τη διασπορά φημών και τη διόγκωσή τους σε γκροτέσκο βαθμό. Ακόμη και οι κριτικοί μπήκαν στον χορό, όχι βέβαια στα άρθρα τους. Ο Winthrop Sargent, ο πανίσχυρος κριτικός του περιοδικού The New Yorker, συνήθιζε να λέει σε όποιον καθόταν να τον ακούσει ότι «ο Μητρόπουλος είχε “πάρει” όλους τους γκρουμ του ξενοδοχείου Great Northern», μια χαλκευμένη διάδοση που, εκτός από κακοήθης, ήταν και πέρα για πέρα αναληθής.
Στο σημείο αυτό διαπιστώνει κανείς μια τρομερή ειρωνεία, μια και το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος των σεξουαλικών ορμών του μαέστρου διοχετευόταν την εποχή εκείνη, όπως και ανέκαθεν, στη μουσική δημιουργία. Σ’ αυτές τις υπερβατικές στιγμές αγνής καλλιτεχνικής κοινωνίας με τις ορχήστρες που διηύθυνε έφθανε σε μια σχεδόν μυστικιστική κατάσταση ερωτικής χάρης. Οι στιγμές εκείνες ήταν τόσο γεμάτες από παραγωγική ένταση κι απελευθερωτική ενέργεια, ώστε, κατά μία πολύ πραγματική έννοια, ήταν πνευματικοί οργασμοί.

William R. Trotter: Ο ιεροφάντης της μουσικής. Η ζωή του Δημήτρη Μητρόπουλου (Ποταμός)

Νο 626

Είναι γεγονός πως αφορμή για τη γένεση του μύθου έδωσε ο ίδιος με τις αφηγήσεις του, που συχνά αναφερόταν στους ιερωμένους-μέλη της οικογένειάς του και στην "επιθυμία" που είχε εκδηλώσει σε νεαρότατη ηλικία να γίνει μοναχός. Εξάλλου, ο τρόπος ζωής του στην Αμερική πρόσφερε γόνιμο έδαφος για την εξάπλωση του μύθου, πολύ περισσότερο που ο μαέστρος δεν τον διέψευδε. Στην αμερικάνικη νοοτροπία άρεσε να βλέπει στο πρόσωπό του τον καλόγηρο της μουσικής. Ήταν της γνώμης, λοιπόν, πως, αφού αναπόφευκτα θα έπλαθαν κάποιο μύθο γύρω από το άτομό του [...], ο μύθος του καλόγηρου της μουσικής ήταν κατάλληλος για την πουριτανική Αμερική. Δεν παντρεύτηκε, δε δημιούργησε ερωτικούς δεσμούς, δεν έκανε στενούς φίλους, δεν έζησε κοινωνικά όπως ένας σταρ. Ο μύθος αυτός του χρησίμευε σαν "κοινωνική ασπίδα", ήταν η "λογική" εξήγηση που ζητούσε η κοινή γνώμη για μια ζωή πραγματικά "μοναστική".
Τα αίτια αυτής της μοναξιάς δε θα έπρεπε να τα αναζητήσει κανείς αποκλειστικά στις εξωτερικές συνθήκες, σε περιστατικά και στη νοοτροπία των ανθρώπων που τον περιβάλλουν. Όλα αυτά έκαναν ασφαλώς πιο οξύ το πρόβλημα, αλλά δεν το δημιούργησαν. Και πριν από τον Πόλεμο, και πριν ακόμα εκπατρισθεί, η φράση "είμαι μόνος" αποτελεί το "λάιτμοτίβ" σε ένα πλήθος γραμμάτων του. Έρχονται στιγμές που ο ίδιος κάνει την διαπίστωση: "Το ένιωσα πάντα αυτό το χάος να με απομονώνει απ' όλον τον κόσμο, έτσι ώστε είμαι και θα μείνω πάντα μόνος, και όταν ακόμα βρίσκομαι κοντά σ' εκείνους που μ' αγαπούν". Είναι άξιο προσοχής πως στα γράμματα που θα ακολουθήσουν [μετά τον Πόλεμο] όλο και πιο σπάνια αναφέρεται στη μοναξιά του, για να καταλήξει πια, στα ώριμα χρόνια, να την αποζητά: "Η συντροφιά του Barber ευχάριστη, μα έχω φθάσει σε σημείο να προτιμώ τη μοναξιά μου".

Απόστολος Κώστιος.: Δημήτρης Μητρόπουλος (ΜΙΕΤ)

Νο 625

Αλέξης Μινωτής: Ήταν, χώρια από τη μουσική του μεγαλοφυία, κι ένας τέλειος πνευματικός άνθρωπος. Όχι απλώς διαβασμένος ή φιλομαθής, μα είχε μιαν έμφυτη κατάβαθη έγνοια για τα θεμελιώδη κι αιώνια θέματα της υπάρξεως και της μοίρας του ανθρώπου’ κι ακόμα μια, θάλεγα μεταφυσική πίστη στον πνευματικό σχεδόν θρησκευτικό, προορισμό της καλλιτεχνίας. Η θρησκευτικότης του, και η ασκητική ζωή, ήταν απόρροια αυτής της βαθειάς πίστης, για την ουσία του χρόνου που όπως έλεγε έπρεπε ν' αναλωθεί ολόκληρος σ' έργο ψυχικής ελευθερίας και πνευματικής έκφρασης. Ο Άγιός του, ο Φραγκίσκος της Ασσίζης ήταν το δόγμα του. Ο αφιερωμένος βίος στο πνεύμα της θεότητας, στο πνεύμα που ενώνει τη φύση με τον άνθρωπο, σε μια απόλυτη κι' αδιάσπαστη επικοινωνία. Η τέχνη, η μουσική κυρίως, ήταν γι' αυτόν ο απλόχωρος δρόμος αυτής της μυστικής επικοινωνίας.

100 χρόνια Δημήτρης Μητρόπουλος (Eξουσία)

No 624

«... Φαντάσου λοιπόν την ευχαρίστηση σου να με ιδείς να έρθω για να μείνω στην Αθήνα. Να σου ειπώ την μαύρη αλήθεια, αν αφαιρέσεις το ότι έχω μια καλή ορχήστρα στα χέρια μου, ως ζωή εδώ μου είναι απολύτως αφόρητη, και αν μείνω κάμποσο καιρό έστω και ασχολούμενος θα πάθω από μαρασμό. Παρ' όλο μου τον θαυμασμό που έχω στον τόπο αυτό, δεν μπορώ να πω πως κατόρ¬θωσα να συνδεθώ ψυχικά και αυτό μου κάνει τη ζωή μου αφόρητα μονήρη, τόσο που έρχονται ώρες που τα νεύρα μου σπάζουν και κλαίω σαν παιδί. Διερωτώμαι μόνο αν αξίζει τον κόπο να υποφέρω τόσο στη ζωή μου για να έχω μερικές καλές εκτελέσεις στην ορχήστρα. Έχω ανάγκη να τροφοδοτήσω σαν θνητός και την ψυχή μου, την καρδιά μου, δεν μπορώ να ζω όλο τρώγωντας τις σάρκες μου, τρέφοντας μόνο το μυαλό μου.»
(Μιννεάπολις, 3.6.1940)

Δημήτρης Μητρόπουλος, Η αλληλογραφία του με την Καίτη Κατσογιάννη (Ίκαρος)

No 623

Καθώς πλησίασα είδα τον Ευμάστα να έρχεται προς το μέρος μου. Τον ρώτησα τι είχε συμβεί.
«Τι άλλο;» είπε και με κοίταξε συνοφρυωμένος. «Αυτός ο Ρωμαίος ξανάρθε». Μου τα διηγήθηκε όλα.
Υπάρχουν όρια που ακόμα και οι πιο ερωτοχτυπημένοι μνηστήρες πρέπει να τα τηρούν. Ένα από αυτά είναι ότι οι νεαροί πρέπει να αφήνονταιστην ησυχία τους όταν απομακρύνουν το λάδι με τη στλεγγίδα και πλένονται. Ο Λούκιος, αψηφώντας αυτό τον κανόνα, ακολούθησε τον Μενέξενο στο λουτρό και άρχισε να τον παρενοχλεί μπροστά σ’ όλους τους άλλους.
Κούνησα το κεφάλι μου δεξιά αριστερά. «Και τι έκανε ο Μενέξενος;»
«Τον αγνόησε φυσικά. Μπορούσε να τα βγάλει πέρα, αλλά εκείνη τη στιγμή μπήκε μέσα ο προπονητής της πυγμαχίας και ανακάλυψετον Ρωμαίο να τον παρενοχλεί. Φώναξε τους δούλους να τον πετάξουν έξω. Φαντάζεσαι το θέαμα».
Τον κοίταξα εμβρόντητος. (…)
Όσο για μένα και τον Μενέξενο, σε κάποιον τρίτο μπορεί να φαινόταν πως τίποτα δεν είχε αλλάξει. Αυτή την εντύπωση θέλαμε να δώσουμε κι εμείς. Ξέρω τι θα μου ζητούσε ο πατριός μου έτσι και το μάθαινε. Φρόντιζα λοιπόν να μην το μάθει’ όχι από ντροπή, αλλά για να προστατέψω την ομορφιά μας από τα άξεστα χέρια του.
Το φιλί οποιουδήποτε άντρα μού φαινόταν παράξενο. Κατά τα άλλα, συνειδητοποιώ ότι κι εκείνος ήταν εξίσου δισταχτικός όσο κι εγώ.
Μια μέρα, σηκώνοντας το χέρι και φέρνοντας το κεφάλι μου κοντά στο δικό του ώστε να αγγιζόμαστε, είπε: «Θα έρθει η σωστή ώρα. Θα το καταλάβουμε». Μου εξήγησε ότι ήθελε ο έρωτας μας να είναι έρωτας ψυχής, διότι σε τελική ανάλυση άλλος έρωτας δεν υπάρχει.
Σκέφτηκα τον Λούκιο. Καταλάβαινα.

Πολ Γουότερς: Ήρωες και εραστές (Μεταίχμιο)

No 622

Παρ’ όλο που η ανδρική ομοφυλοφιλία είχε ασκηθεί τρομερά στα Σόδομα και στους Τυρρηναίους’ παρ’ όλα που είχε ασκηθεί επίσης στους Εβραίους, στους Πέρσες, στους Κέλτες’ παρ’ όλο που ίσως δεν ήταν άγνωστη στη Γερμανία’ παρ’ όλο που στη Ρώμη ακούμε να γίνεται λόγος γι’ αυτό το θέμα ήδη από την εποχή της Δημοκρατίας και που έλαβε υπό την Αυτοκρατορία έναν εκκεντρικό χαρακτήρα –πράγμα που φανερώνει ότι η ερωτική έλξη για τ’ αγόρια δεν προκύπτει κατ’ ανάγκη από έναν υπερβολικά εξέχοντα πολιτισμό, εφόσον, άλλωστε, έχουμε ανακαλύψει ότι υφίστατο μεταξύ των αγρίων φυλών της Βόρειας Αμερικής, καθώς και στο Περού- το σύνολο αυτών των γεγονότων δείχνει ότι το περίεργο μείγμα υλισμού και πνευματικότητας, που αποτελεί τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του λεγόμενου «ελληνικού έρωτα», δεν απαντάται πουθενά αλλού. Στην Ελλάδα, η ερωτική σχέση με αγόρια εκτιμήθηκε όχι μόνο από τους πολίτες αλλά και από το νομοθέτη, ο οποίος την αναγνώρισε επίσημα ως ένα χρήσιμο μέσο εκπαίδευσης’ και οι φιλόσοφοι συζήτησαν όχι μόνο για τον ευγενή και καθαρό έρωτα των αγοριών, αλλά και για τα πιο διεφθαρμένα πάθη.
Είναι αλήθεια ότι η ερωτική ποίηση των Περσών και των Αράβων είναι τόσο επηρεασμένη από την ερωτική έλξη για τ’ αγόρια που δεν περιλαμβάνει τον έρωτα παρά μόνον υπό αυτή τη μορφή και που εκτιμά την αρσενική ομορφιά πολύ περισσότερο από τη θηλυκή. Ωστόσο, παραμένει σίγουρο το γεγονός ότι πουθενά αλλού η τέχνη και η ποίηση δεν τη δόξασαν και δεν την εξιδανίκευσαν τόσο όσο οι Έλληνες που την έκαναν πραγματικό θεσμό.
Οι Έλληνες διέκριναν αυτό το συναίσθημα από όλα τα ανάλογα με αυτό, κυρίως μάλιστα από τη φιλία. Οι φιλόσοφοι όμως θεωρούσαν τη φιλία ερωτική ως έναν τύπο του είδους φιλία, είδος στο οποίο ο Πλάτων απέδιδε τα χαρακτηριστικά τριών ακόμη τύπων, φιλία φυσική, εταιρική και ξενική, ενώ ο Αριστοτέλης και οι Στωικοί αναγνώριζαν δυο ακόμη τύπους φιλίας, φιλία συγγενική και φιλία ξενική.

Moritz – Hermann – Eduard Meier: Ο «Ελληνικός Έρωτας» στην Αρχαιότητα (Περίπλους, 2009)