Rinaldo Hopf (Γερμανία)
Μπορούμε
να πούμε με σιγουριά, είτε με τις επιστολές είτε χωρίς αυτές, πως ο Αμορίμ
ερωτεύτηκε τον Φεδερίκο και πως υπήρξε ανταπόκριση. Εκείνο που δεν ξέρουμε
είναι με τι ένταση. Στην ιστορία του Φεδερίκο αφθονούν οι περιπτώσεις φίλων
γοητευμένων από τον Φεδερίκο, τους οποίους αυτός λησμονούσε μετά από μερικές μέρες.
Βέβαια,
θα μπορούσε να έχει συμβεί και το αντίστροφο: στη διάρκεια της παραμονής του
στο Μπουένος Άιρες, ο Φεδερίκο εξομολογήθηκε σε κάποιον φίλο του πως είχε
γνωρίσει έναν μεγάλο έρωτα σ’ εκείνη την πόλη, έναν έρωτα στο επίπεδο των
μεγαλύτερων της ζωής του, τον οποίο οι βιογράφοι του αναζητούν μέχρι τώρα χωρίς
επιτυχία.
Αν
λάβουμε σοβαρά υπόψη μας τον Αμορίμ, θα μπορούσε αυτός να είναι ο άνθρωπος που
λείπει, ο εραστής του Μπουένος Άιρες, ο χαμένος κρίκος στους μεγάλους έρωτες
του ποιητή.
Ακόμη
όμως και σ’ αυτή την περίπτωση, το ερώτημα παραμένει: μπορούμε πραγματικά να
εμπιστευτούμε τον Αμορίμ;
Σαντιάγο Ρονκαλιόλο: Ο
Ουρουγουανός εραστής
(Καστανιώτης)
3 σχόλια:
Στα τέλη του 1953, μια παράξενη τελετή προς τιμήν του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα πραγματοποιήθηκε στην πόλη Σάλτο της Ουρουγουάης. Εκατοντάδες άνθρωποι, ομιλίες, απαγγελίες, και ένα μνημείο αφιερωμένο στον ποιητή από τη Γρανάδα. Με αφορμή τα αμφίσημα λόγια του βασικού ομιλητή εκείνης της τελετής αλλά και ένα μικρό κουτί που θάφτηκε στη βάση του μνημείου, ο περουβιανός συγγραφέας Σαντιάγο Ρονκαλιόλο διατυπώνει ένα ερώτημα –πού βρίσκεται, τελικά, θαμμένος ο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα;– και ξεκινάει μια περιπλάνηση στην παράξενη και αντιφατική προσωπικότητα του Ενρίκε Αμορίμ, του ουρουγουανού συγγραφέα που η ζωή του σημαδεύτηκε από τη συνάντησή του με τον Λόρκα. Σε αυτή την περιπλάνηση, περνάμε από το κοσμοπολίτικο Μπουένος Άιρες της δεκαετίας του ’30 στην ταραγμένη Ισπανία του Εμφυλίου Πολέμου και στη μεταπολεμική Ευρώπη, συναντώντας στον δρόμο μας προσωπικότητες όπως ο Μπόρχες, ο Νερούδα, ο Πικάσο, ο Αραγκόν, ο Τσάρλι Τσάπλιν. Πάνω απ’ όλα, όμως, είμαστε μάρτυρες μιας ερωτικής σχέσης γεμάτης μυστήρια που, μέσα από τις θύελλες του καιρού της, κατάφερε να αψηφήσει τις συμβάσεις αλλά και τον ίδιο τον θάνατο.
Ο Σαντιάγο Ρονκαλιόλο (Λίμα, 1975) θεωρείται από τους σημαντικότερους ισπανόφωνους συγγραφείς της νεότερης γενιάς. Έχει ασχοληθεί σχεδόν με όλα τα είδη λογοτεχνίας. Έγινε γνωστός με το πρώτο του μυθιστόρημα Ντροπή (μτφρ. Μαργαρίτα Μπονάτσου, Εκδ. Καστανιώτη, 2008) και με το δεύτερο μυθιστόρημά του Κόκκινος Απρίλης (μτφρ. Μαργαρίτα Μπονάτσου, Εκδ. Καστανιώτη, 2007) μεταφράστηκε σε πάνω από 20 γλώσσες. Ακολούθησαν το μυθιστόρημα Αναμνήσεις μιας κυρίας (μτφρ. Μαργαρίτα Μπονάτσου, Εκδ. Καστανιώτη, 2009) και η μονογραφία Η τέταρτη ρομφαία (μτφρ. Μαργαρίτα Μπονάτσου, Εκδ. Καστανιώτη, 2010) που αφηγείται την ιστορία του Αμπιμαέλ Γκουσμάν και της οργάνωσης «Φωτεινό μονοπάτι». Το βιβλίο του Ο ουρουγουανός εραστής κυκλοφόρησε στα ισπανικά το 2012. (kastaniotis.gr)
Ο Ρονκαλιόλο ξεκινά με ένα ερώτημα, ένα ερώτημα που χρόνια τώρα απασχολεί τους ιστορικούς και εξάπτει τη φαντασία των εκατομμυρίων σε όλο τον κόσμο φίλων του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα: πού τελικά βρίσκεται ο τάφος του ποιητή, γιατί δεν έχουν βρεθεί ποτέ τα οστά του; Το ερώτημα έχει μείνει αναπάντητο, αφού ο τάφος που έχει εντοπιστεί ως ο τάφος του Λόρκα έχει αποδειχτεί άδειος. Κι επειδή όλες οι μεγάλες επαναστάσεις και αντεπαναστάσεις έχουν τους μύθους τους, και επειδή οι λογαριασμοί της Ιστορίας δεν κλείνουν ποτέ αν δεν λυθούν τα ιστορικά κενά, το ερώτημα πού τελικά αναπαύεται ο ποιητής από τη Γρανάδα, αντιφασίστας και ομοφυλόφιλος, ο οποίος δολοφονήθηκε ακριβώς επειδή ήταν αντιφασίστας και ομοφυλόφιλος, έχει τη σημασία του.
Το ερώτημα, βέβαια, όπως και η ερωτική ιστορία μεταξύ του Λόρκα και του ωραίου εραστή από την Ουρουγουάη, του Ενρίκε Αμορίμ, αληθινού πρωταγωνιστή αυτού του βιβλίου, είναι ουσιαστικά μια αφορμή, η αφορμή για τον Ρονκαλιόλο να εξετάσει μια ολόκληρη εποχή, έναν ολόκληρο κόσμο. Το βιβλίο ξεκινάει από το ταξίδι που κάνει ο Λόρκα στην Αργεντινή και την Ουρουγουάη το 1933, διάσημος και ευτυχής μετά την επιτυχία του Ματωμένου Γάμου, και τελειώνει λίγο μετά τον θάνατο του Στάλιν, όταν όλοι όσοι πίστεψαν στον κομμουνισμό καλούνται να δουν κατάματα αλήθειες που δεν είχαν φανταστεί ποτέ.
Ναι. Ο Ουρουγουανός εραστής μιλάει για έναν έρωτα που έπρεπε να μένει κρυφός και κρυμμένος ακόμα και στους χώρους της Αριστεράς, που ήθελε να λέγεται προοδευτική και πάλευε, θεωρητικώς, για την ελευθερία του ανθρώπου· κι ο έρωτας αυτός μάς ταξιδεύει σε δύο ηπείρους, στη Λατινική Αμερική και στην Ευρώπη, λίγο πριν και λίγο μετά τον παγκόσμιο πόλεμο, στα χρόνια που άλλαξαν το πρόσωπο του κόσμου - άρα και της ζωής, και της κουλτούρας, και της πολιτικής, και της ηθικής, και της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Μέσα από έναν εξαιρετικό λογοτεχνικό χαρακτήρα που ο αναγνώστης δεν θα ξεχάσει ποτέ, τον μέτριο ποιητή και πεζογράφο Ενρίκε Αμορίμ, εκατομμυριούχο και κομμουνιστή, ομοφυλόφιλο και με οικογένεια, φιλόδοξο και αφελή, ψεύτη και απίστευτα ειλικρινή, ο Ρονκαλιόλο, λογοτέχνης και δημοσιογράφος μαζί, μας μιλάει για μια εποχή πολύ κοντινή στη δική μας, και όμως ήδη πολύ μακρινή. Η ανάγνωση αυτού του βιβλίου είναι ένα ταξίδι. Και συνταξιδιώτες μας δεν είναι μόνο ο Λόρκα που δολοφονήθηκε τόσο νέος και ο Αμορίμ που είχε την τύχη να ζήσει μια πολυτάραχη ζωή, αλλά και άλλες μεγάλες προσωπικότητες της εποχής: ο Μπόρχες, ο Νερούδα, ο Αραγκόν, ο Πικάσο, ο Τσάπλιν αλλά και πολλοί άλλοι, ο Έρενμπουργκ, ο Ραφαέλ Αλμπέρτι, ο Νταλί, ο Σαρτρ. Ο Ουρουγουανός εραστής φωτίζει πολλές άγνωστες ή ελάχιστα γνωστές πλευρές τους, ιδιαίτερα όσον αφορά τις σχέσεις τους με τα κομμουνιστικά κόμματα, τη γραφειοκρατία, τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό, τον σταλινισμό. Πώς μπορείς να ξεχάσεις την ιστορία, για παράδειγμα, του Πικάσο που προσπαθεί -εξαιρετικά αγχωμένος- να φτιάξει ένα πορτρέτο του Στάλιν μόλις αυτός πεθαίνει, θέλοντας να ικανοποιήσει τους πάντες, και αποτυχαίνει παταγωδώς;
Ο Ρονκαλιόλο, με τη μανία και την πίστη ενός αρχαιολόγου, σκάβει, βρίσκει, μελετά, σκέφτεται, επινοεί, ενώνει τα σπασμένα κομμάτια. Και σε βάζει μαζί του στον τόπο που σκάβει. Κι εσύ θέλεις να μείνεις εκεί, να μη φύγεις, να κολλήσεις κι εσύ μαζί του τα θραύσματα. Ίσως επειδή καταλαβαίνεις ότι αφενός τέτοιες ιστορίες -ευτυχώς ή δυστυχώς- δεν ζει πια η ανθρωπότητα, και αφετέρου γιατί εμείς είμαστε όλοι παιδιά εκείνης της εποχής, εκείνων των ονείρων και εκείνων των απογοητεύσεων. Και εκείνων των ερώτων, τολμώ να πω, ακόμα κι αν αυτοί έμειναν μισοί, άκαρποι, ανολοκλήρωτοι, βασανισμένοι.
Aνταίος Χρυσοστομίδης (Η Αυγή, 17/2/2013)
«Πιο πολύ από τον Λόρκα με ενδιέφερε ο Αμορίμ», διευκρινίζει. Και αρχίζει να μιλά γι’ αυτόν με ένταση. «Ηταν ένας χαμαιλέων. Αλλαζε ταυτότητα ανάλογα με το ποιον είχε απέναντί του. Ηθελε πολύ να βρίσκεται κοντά στους καλλιτέχνες που θαύμαζε. Ηταν παντρεμένος αλλά και ομοφυλόφιλος, κομμουνιστής και εκατομμυριούχος, μέτριος συγγραφέας αλλά τρομερός ηθοποιός. Ηθελε να είναι κοντά στον Λόρκα, στον Πικάσο, στον Νερούδα, ήξερε ακόμα και τα πιο απόκρυφα μυστικά τους. Οπότε, το μυθιστόρημά μου έχει να κάνει όχι μόνο με ένα πρόσωπο αλλά με μια ολόκληρη εποχή, ειδικά από τον Ισπανικό Εμφύλιο και μετά. Πόλεμος, σεξουαλικά όργια, προδοσίες, σε διάφορα επίπεδα: από αυτό των μεγάλων δυνάμεων της εποχής έως εκείνο μιας συντροφιάς ή εραστών, με τις μικρές και ασήμαντες ντροπές και ταπεινώσεις τους».
Ο αινιγματικός Αμορίμ εξαφανίστηκε το 1952. Οι πάντες τον αναζητούσαν. Οταν επανεμφανίζεται το 1953, ισχυρίζεται ότι έχει μεταφέρει από την Ισπανία στην Ουρουγουάη το οστεοφυλάκιο του Λόρκα. «Ετσι λέει», τονίζει ο Ρονκαλιόλο. «Δεν ξέρουμε αν ισχύει. Μπορεί να λέει ακόμα μια φορά ψέματα. Τελικώς, ο Αμορίμ είχε επινοήσει μια φανταστική ζωή και σκεφτόμουν ότι, ανεξάρτητα από το τι βρίσκεται μέσα στο κουτί, έχω στα χέρια μου έναν θαυμάσιο μυθιστορηματικό ήρωα. Αφησε πίσω του φωτογραφίες, αδημοσίευτα απομνημονεύματα - ήταν λες και τα άφησε όλα αυτά τα τεκμήρια για μένα. Εκανε πολλά τρελά ο Αμορίμ: επινόησε μία συνάντηση με τον Νερούδα, προσποιόταν ότι ήταν ένας σημαντικός Λατινοαμερικανός κομμουνιστής ηγέτης, υποδύθηκε επίσης τον Σαρτρ σε μία συνάντηση με τον Τσάπλιν. Μέχρι το τέλος της ζωής του ο Τσάπλιν πίστευε ότι είχε γνωρίσει τον Σαρτρ».
Το βιβλίο του Ρονκαλιόλο είναι ένα συναρπαστικό λογοτεχνικό ρεπορτάζ. Ακολουθώντας τα χνάρια του Αμορίμ, μας μεταφέρει στο Μπουένος Αϊρες της δεκαετίας του 1930. Μποέμ καλλιτέχνες, μουσική, σεξ και άφθονο οινόπνευμα. «Ηταν τύποι που δεν τους ενδιέφερε η πολιτική, μόνον τα πάρτι, το σεξ και το αλκοόλ. Και ξαφνικά η Ιστορία τους εισβάλλει - όταν δολοφονείται ο Λόρκα», τονίζει ο Περουβιανός συγγραφέας. «Το ζήτημα ήταν προσωπικό για εκείνους, όχι πολιτικό. Οι φασίστες σκότωσαν έναν φίλο τους. Και αυτοί γίνονται κομμουνιστές εξαιτίας αυτού του γεγονότος. Με τρελαίνει αυτή η διαδρομή που ακολούθησαν. Δεν μιλάμε για μια αφηρημένη κοινωνική, οικουμενική δικαιοσύνη. Είναι κάτι προσωπικό. Το ίδιο έγινε και με τον Πικάσο. Δεν έδινε δεκάρα για την πολιτική. Αλλά είδε τους φίλους του να εκτελούνται από τους ναζί, να κλείνονται σε στρατόπεδα. Αυτό τον εξόργισε - όπως και το ότι το κομμουνιστικό κόμμα χρησιμοποίησε όλο αυτό τον κόσμο. Ολη αυτή η ιστορία, ο Λόρκα, ο Πικάσο, ο Τσάπλιν, έχει να κάνει με τη σχέση τέχνης και εξουσίας τον 20ό αιώνα: οι φασίστες σκότωναν τους καλλιτέχνες, οι κομμουνιστές τους αγόραζαν, ενώ η δημοκρατία τους έκανε αγωγή, τους δίωκε δικαστικά, όπως τον Τσάπλιν. Οι καλλιτέχνες είναι πάντοτε απειλή για την εξουσία, κάθε εξουσία, δεξιά ή αριστερή, όχι επειδή ασκούν πολιτική ή είναι στρατευμένοι αλλά επειδή έχουν μια τόσο ξεχωριστή, ανεπτυγμένη ατομικότητα».
Ηλίας Μαγκλίνης (Η Καθημερινή, 24/2/2013)
Δημοσίευση σχολίου